A arqueoloxía

Cultura das mámoas ou modorras

As modorras, como se nomean na comarca, representan os restos máis primitivos da presenza dos humanos na Fonsagrada. En realidade son sepulturas ou lugares de enterramento de cadáveres ou as súas cinzas. As máis antigas calcúlase que poden  ter uns 5500 anos de existencia. Pertencen á cultura chamada “megalítica” polas grandes pedras que as forman, ás veces cunha cámara central cuberta cunha gran lousa de pedra.  Aparecen na paisaxe cubertas de terra formando unhas peculiares elevacións. Ás veces a cuberta de terra desapareceu e queda só á cámara central, o dolmen, do que temos un marabilloso exemplo en Montouto.

Nesa época coñecíase a gandeiría, posiblemente a agricultura e o uso do cobre e o bronce na súa última fase.

O espazo dedicado a esta cultura ten como centro unha maqueta representando  unha modorra con cámara e corredor de acceso realizada polo maquetista Manuel Miranda. Nas vitrinas que a acompañan preséntanse fotografías de varias mámoas e diversos utensilios  de pedra pulimentada, cobre e bronce atopados fortuitamente cerca delas. De especial interese son varios machados de bronce e os restos dunha lousa  cunha inscrición en  forma de serpe aparecida nunha modorra destruída. Fundamentalmente  forman parte dunha colección doada polo investigador  Enrique López, natural da Fonsagrada.

Cultura dos castros

Esta cultura corresponde a unhas poboacións de orixe étnico diferente ás das modorras e aparecen sobre o ano 600 antes de Cristo. Con ela aparece o uso do ferro aínda que se segue a usar a pedra e bronce nos utensilios atopados. Nesta época vivíase da agricultura e da gandeiría. O máis característico da cultura consiste na ocupación do territorio en forma de poboados  chamados castros, asentamentos de planta circular e normalmente rodeados de murallas e foxos. Segundo o estudoso Enrique López existen no termo municipal 56 castros certos e 10 dubidosos o que dá idea da forte implantación que tiña aquí esta cultura, así como un tipo de asentamento de forma espallada que será unha característica do territorio e que se manterá ao longo da historia.

Na sección móstranse planos e fotografías dos castros más senlleiros así como material cerámico, metálico e pétreo atopado casualmente no contorno de diversos castros. Unha escultura de Francisco Pazos representando a un guerreiro castrexo ilustra  a actividade bélica  desta cultura.

O castro de Castañoso

Existe unha sala completa dedicada á presentación e interpretación dunha construción ritual (“sauna”) aparecida no castro de Castañoso.  Dúas intervencións arqueolóxicas realizadas no castro durante os anos 2015 (Xunta de Galicia) e 2017 (Deputación Provincial de Lugo), deron lugar ao descubrimento da estrutura completa dun monumento balneario con forno, sala de vapor e sala de espera e entre as dúas a Pedra formosa, semellante aos existentes nos castros do norte de Portugal, conca asturiana do río Navia  e en varios lugares da costa coruñesa e luguesa así como en Augas Santas (Ourense). Na sala preséntanse dúas maquetas que representan o monumento completo e a súa sección coa distribución interior. Tamén se presenta unha reprodución da “Pedra Formosa” así como paneis que recollen os traballos de escavación, tanto da sauna como de dúas vivendas, como ubicación e características da totalidade das  saunas coñecidas da antiga Gallaecia. O  autor das maquetas é Manuel Miranda. Unhas vitrinas mostran o material cerámico e metálico descuberto. Unha escultura da artista local Mónica Alonso presenta unha aproximación contemporánea ao valor simbólico das cavidades e ao efecto da aplicación da calor nos actos rituais.

Cultura Romana

Coa chegada dos romanos a Galicia entre os anos 29 ao 19 antes de Cristo estableceuse na comarca unha intensiva actividade  mineira destinada á obtención de ouro e outros minerais. Son moi numerosos os vestixios das explotacións, ben a ceo aberto por efecto do arrastre por auga de rebo e cascallo ou ben mediante galerías ou pozos. Esta conquista deu lugar á romanización de numerosos dos castros indíxenas anteriormente existentes, como se demostra na escavación do castro mineiro de Castañoso, onde  se conservou o ritual indíxena das saunas ante a tolerancia romana.

Nesta sección uns gráficos  e fotografías mostran a ubicación e tratamento do territorio para a súa explotación mineira na zona de Pedras Apañadas así como as galerías escavadas na mesma zona. Outros paneis representan tamén a ubicación e traballos de prospección dun campamento militar romano en Penaparda, parroquia de A Trapa e os detalles do descubrimento dunha colección de denarios romanos atopados nos anos 50 do século XX no monte de Monteseiro e custodiados hoxe no Museo Provincial de Lugo. Varios muíños de  pedra  de tipo romano para moer cereal e un capitel de columna de orixe descoñecida completan a mostra.