A Labranza

O carro

Como elemento central da sección da labranza do Museo, destaca o carro e os seus accesorios: os fumeiros, o rangueiro, os cravios ou cadigueiros, etc. Tamén destaca o xugo do que hai bastantes exemplos. Aínda que se usaba o de pescozo, chamado de canga ou cangalla, o  xugo de cornos era o máis común desta zona. Este último ía sobre as mulidas que se poñían na cabeza das vacas para xoncer. O xugo enganchábase á cabezualla do carro ou á lata (pau) do arado por medio dunha peza, a chavilla, e da dobra, feita de coiro. Normalmente tiraba polo carro un só par de vacas, pero ás veces cando a carga era grande e  o camiño costo, había que recorrer a un segundo par  que abordelase ao primeiro. O canto do carro era sempre un motivo de orgullo, pois indicaba que a colleita fora importante.

O arado

Xunto co carro destacan os diferentes tipos de arado, que de maneira básica, resumimos en dous: o arado de pau e o arado de ferro (do que só hai unha pequena maqueta en exposición).

 O arado de pau, moito máis primitivo, aínda tivo vixencia ata ben entrada a segunda metade do século XX. Este arado repartía a terra por igual a ambos lados do rego, o que facía que nos terreos costos, tan frecuentes na Fonsagrada, ao arar varias veces con el, a terra acabara no fondo da leira. Facíanse entón, aínda polos anos 50 e 60  do pasado século, os “carretos de terra”: cadeas humanas de xente con cestas que, unha vez ao ano, volvían subir a terra ao pico da leira.

O arado de ferro foi un gran avance con respecto ao de pau pois con este xa se podía arar volteando a terra para riba e evitábanse ter que facer eses carretos, pero esixía ter un bo par de vacas, máis raramente de bois, para tirar por el. Despois de arar, moitas veces había que gradar para desfacer os balocos de terra que quedaba amontoada ao facer os regos e que podían impedir que os cultivos medraran adecuadamente. Para isto último utilizábase a grade, pola que tiraban un par de vacas ou unha besta.

As bestas

Tamén vemos nesta sección do Museo aparellos para as bestas como: cabeceiro, sela, alforxas e angarellas. A besta, sexa cabalo, mula ou burro, tiña unha importancia enorme nas casas labregas. Como animal de carga, poñíaselle unha albarda ao lombo e enriba dela ían unhas angarellas de madeira sobre as que se colocaba a carga. Tamén se usaba como forza de traballo. Nas casas nas que había un par de mulas xoncíanse para tirar polo arado ou polo carro. Neste caso xoncíanse polo pescozo, “á canga”. Preferíanse ás vacas ao teren máis potencia e rapidez. As bestas eran tamén un vehículo que transportaba persoas e mercadorías a distancias máis longas. Ter un bo cabalo para ir á vila, ás festas ou aos enterros a outras aldeas era un símbolo de prestixio comparable ao que foi máis adiante ter un bo coche.

Ferramentas e outros accesorios

Tamén se mostran ferramentas varias como a axada, para cavar no monte, a forca ou forquita, o angazo (na sección das castañas) e faltan outras importantes como o rodo, o gaviocho, tamén chamado gadaño ou picaña, segundo as zonas. E ferramentas de corte como as fouces, rozóns, podóns, fouzos ou fouciños, as brosas, as gadañas… Todas elas con mango de madeira pero feitas de ferro -o que daba traballo a moitos ferreiros da comarca-. De ferro e madeira era, tamén, a máquina de picar o toxo para as bestas. Mentres que a sulfatadora, de latón, xa é máis recente.

Por último, atópanse outros accesorios como os cinzarros ou as chocas que se lles poñía ao gando para telos localizados. Isto era algo moi importante especialmente cando se levaban ao monte. Os cornos, que suxeitaban ao cinto os gadañadores e nos que se gardaba a pedra de afiar a gadaña, con auga para facilitar o afiado. E as martabelas ou cachapelas que, ao facer ruído cando o vento as movía, utilizábanse para espantar paxaros, xabaríns ou simplemente as utilizaban os nenos e nenas como enredo.