O ferro

A ferrería do Vilar da Cuiña

En España, o ferro empezou a ser  un negocio moi lucrativo na 2ª metade do S. XVIII. Nesta época fundáronse moitas ferrerías, entre elas a monumental de “El Buen Retiro” no Vilar da Cuíña, siderurxia de base, creada pola compañía de la Vega de Ribadeo. Foi unha das máis grandes da súa época.

Estes grandes inxenios da industria do ferro utilizaban a enerxía hidráulica para mover o mazo e o barquín que avivaba o lume, neste caso a auga do Suarna, afluente do Navia.  Funcionou, de xeito intermitente, ata finais do S.XIX. Polo xeral nutríase de mineral das minas de Riodeporcos mesturado co de Somorrostro, que chegaba en recuas de mulas dende o porto de Ribadeo. Utilizaba leña e carbón vexetal (facíase basicamente con cepos de uz) da contorna. Os mineiros, os carboeiros e, boa parte dos arrieiros eran da comarca traballaban a tempo parcial. Da Ferrería do Vilar consérvanse magníficos restos como se pode ver nas fotografías.

Os mazos e forxas

Boa parte do ferro que saía da Ferrería de Vilar da Cuíña consumíase nos mazos e fraguas ou forxas da comarca. Neles estirábase e dábaselle certa forma segundo o uso ao que fora destinado. Na forxa o ferreiro remataba o traballo, facía a parte fina do mesmo.

Forxas, como a que se reproduce nesta sección do Museo, había moitas espalladas por toda a comarca. Nelas levábase a cabo a última fase deste industria: os ferreiros, avivando as brasas da fragua co barquín poñían o ferro incandescente e co martelo sobre a incre ían preparando o material para elaborar a peza desexada. Facían todas as ferramentas de labranza ademais das dos serradores, carpinteiros, zoqueiros, etc. Nesta sección móstranse tamén tenaces que se empregaban para sacar  o ferro do forno e termar del mentres funcionaba o mazo.

O oficio de ferreiro

O oficio de ferreiro, con máis de 25 séculos de antigüidade, foi transmitido de pais a fillos e chegou á Fonsagrada dos nosos días. O último mazo que funcionou aquí foi o de Vicente da Porteliña (na foto do Museo), aínda en moi bo estado de conservación. Foi este un oficio de homes, pero hai unha excepción: Justa da Graña que, ata que casou, axudaba ao seu pai na forxa. Oliverio de Queixoiro, fillo de ferreiro e mestre de ferreiros, é o último dos vellos ferreiros da Fonsagrada. Na foto  do Museo vémolo traballando axudado polo seu fillo.

As perspectivas de futuro son boas pois vai habendo relevo xeracional e hai mercado, sobre todo de navallas, coitelos e pezas decorativas. Celébranse xuntanzas periodicamente ás que acoden ferreiros de todo o mundo. Nesas xuntanzas elaboran unha escultura entre todos. A da trompa xigante que hai no xardín do Museo é un exemplo.

Para máis información sobre o ferro e os ferreiros na comarca consulta na pestana de Historia e territorio  desta mesma páxina

A industria do chumbo

Aínda que nada comparable á importancia económica que tivo a do ferro houbo tamén na Fonsagrada industria do chumbo (Pb). Preto da Ferrería do Vilar da Cuíña estaba situada “A Fábrica”, unha factoría onde no século XIX  se extraía chumbo a partir do mineral galena, que se obtiña das minas que había nesa zona. Neste caso a importancia vén dada pola súa singularidade pois, polo que parece, foi a única en Galicia. Hoxe  apenas se conservan as súas ruínas, sobre as que sería urxente intervir se non queremos que desaparezan por completo en poucos anos.