O mel

As abellas elaboran este manxar 100% natural libando o néctar das flores de castiñeiro, das carpazas, das silvas e doutras flores silvestres que medran na montaña o que lle confire unha cor ámbar escura e un aroma intenso. Para non desaproveitar nada estes insectos tamén nos regalan a cera, materia prima das velas, esa lámpada que nos permite conectar co máis alá e alumar a lembranza dos que xa non están.

As abellas e o mel

O mel de mil flores, doce e saboroso, saudable, que decorre con facilidade cando se esmelga e que pode cortarse como marmelo no inverno. Este é o mel da Fonsagrada.

Cultivouse dende sempre, pero tradicionalmente a produción era moi escasa e moi poucas casas tiñan colmeal, normalmente nun cortín, como o que se ve na foto nesta sección do Museo: construción circular, con un muro de pedra alto para defender os trobos do oso e outros animais.

A produción por trobo era moi inferior á actual. Así, o mel era un ben escaso e moi prezado. Case ninguén o podía comer a diario, moi pouca xente o comía de vez en cando e, para a immensa maioría, era unha menciña á que moitos nin sequera podían chegar.

Para as abellas había dúas estacións: o inverno, que pasan no trobo apiñadas para manter a calor, alimentándose do mel que se lles deixara, e o resto do ano no que, a non ser que faga moito vento ou chuvia, non paran de traballar para xuntar ese néctar divino e polinizar as flores para que a nós non nos falte nada e a Natureza siga co seu ritmo. A día de hoxe xa non hai esta estacionalidade tan marcada e os ritmos da natureza son outros, pero ese é outro tema.

Cortin no que se aprecian algunha colmea e 2 trobos

Trobo

Trobo con cruces para a cera (a 1/3 e a 2/3 de altura)

Os Trobos

Os trobos eran de madeira (castiñeiro, carballo, cerdeira…) polo que había que protexelos da auga, asentándoos sobre unha lousa, a soleira, e cubríndoos con outra chamada barda. Por debaixo desta última, co fin de illar ás abellas do frío no inverno e da calor no verán, poñíase a caldulla/o, unha pequena plancha de corcho ou de madeira.

Nesta sección podemos ver o trobo de 4 táboas, normalmente de castañeiro,que é o máis común aquí. O trobo de árbore é cilíndrico e faise baleirando un pedazo de tronco de árbore. É pouco frecuente. Máis raro aínda, é o de cortiza pois nesta zona a sobreira non se dá de forma natural, só na ribeira había algunha plantada polos abelleiros para estes usos.

Os 3 modelos levan dentro 4 paus cruzados en parellas a distinta altura, os fustes. Neles, as abellas irán prendendo as ceras nas que farán as celiñas que, logo, encherán de mel e selarán cunha fina capa de cera. Nas colmeas modernas dáselles parte deste traballo feito.

Afumadoiro, colador e raspa

Prensa e pedazo de cera

A recollida do mel

Avanzado o verán é tempo de esmelgar. O abelleiro co afumadoiro (pequeno recipiente de folla de lata, que ao estar cheo de trapos de algodón moi apretados ou de buleira seca que ao ader, fumea moito) para controlar as abellas, destapaba o trobo e coa raspa ou esmelgadoira ía cortando as ceras, realizado o proceso de esmelgar embuleirábanse ben os trobos e a caldulla para que o trobo quedara ben selado. Unha vez na casa, aprétabanse coas mans para sacarlles o mel. Nas colmeas modernas esto faise co estractor. Móstrase un de madeira, artesanal e outro máis moderno. As ceras metíanse nun saco e ían á prensa da cera. Alí, íase apretando o torno ata que soltaban todo o mel. O mel pasábase polo coladoiro e metíase na cuba a madurar varios días. Os restos de cera son máis lixeiros que o mel e flotan co que se quitaban con facilidade -desnatábase- e xa está listo para meter nunha pota de porcelana e gardalo no hórreo.

Pedazo de cera

Velas e aparello para facelas

A cera e as velas

A cera, como o mel, tamén era escasa e moi prezada. Tiña dúas saídas posibles: usala para facer velas ou vendela a comerciantes ancareses que pasaban por estas aldeas comprando “pequenos excedentes”: peles, trapos vellos, la, cera…

En moi poucas casas podían alumar coas velas pero todas querían alumar os seus mortos por defuntos.

Para facer as velas hai que cocer a cera previamente para quitarlle todas as impurezas. Isto podíase facer ao lume nunha pota con auga, no forno do pan ou ao sol (empregábanse distintos aparellos, normalmente artesanais). Na exposición móstrase un pedazo de cera.

Para facer as velas no molde, hai que licuar a cera para poder enchelo, metendo antes nel o pabío ou fío de algodón que vai no medio.

No aparello de facer velas, ponse o pabío e ténsase . Logo, con pedazos de cera amolentados en auga quente e pegándoos ó pabío coas mans váiselle dando forma, como mostra na foto María de Tíaulalla, de Ferreirous. Remátase facéndoa rodar repetidamente entre as dúas táboas ata que vaia enfriando. Unha vez fría está lista para alumar.

Autoría:

Dos textos: Responsables da páxina
Das fotos: Marisé Fernández, Alejandro Ocampo, Isabel Fernández