O Téxtil

No ámbito doméstico aínda se tece a la e existen por toda a comunidade algunhas iniciativas de manufactura artesanal destas fibras. Da importancia do liño en épocas pasadas dan testemuña algúns liñares na toponimia da Fonsagrada: Liñares de Vilafurada (nordeste) cerca do curso do Rodil, Liñares de Maderne (centro norte) entre dous afluentes do Rodil. Liñares de Bidul (sueste) na área de influencia do río Navia.

Tamén queda na nomenclatura común a pegada deste cultivo: nas fincas de labranza aparece o nome de «a liñeira» e hai por toda a xeografía do municipio regos que se denominan “rego dos córragos” (Represa natural ou artificial no curso dun río, que se usa para curtir o liño, segundo a definición da RAG).

O liño

A elaboración do tecido de liño facíase durante un longo e laborioso proceso que comezaba a principios da primavera, cando as temperaturas superaban os catro graos. O sementado da gran realizábase en terreos de regadío ben abonados. A floración nun ton azul aparecía en maio e en agosto ou setembro, xa se recollía arrincando a planta con coidado para non danar a fibra. Deixábase secar e atábase en feixes ou mañizos.

A la

Na Fonsagrada, esta fibra téxtil provén na meirande parte da ovella galega que, aínda que non teña unha calidade excepcional para a la, proporciona tamén carne, leite e derivados. O proceso de obtención da fibra é moito máis sinxelo que o do liño. Comeza coa rapa da ovella, realizada normalmente de abril a maio para evitar que o animal padeza os rigores do frío. A rapa faise cunhas tesoiras de ferro de punta roma. Lávase a la e logo hai que escarpullala. Unha vez ben aberta mediante este proceso, procédese ao cardado coa carda e xa está lista para colocala na roca e fiala facendo os nobelos co fuso.

Os tecidos

Unha vez obtidas as fibras estas tecíanse manualmente con espetas ou en teares para obter pezas de lenzo ou directamente prendas de vestir. As pezas de lenzo ou algunhas xa elaboradas como sobrecamas abatanábanse para conseguir prendas cun armazón máis premido, que evitaba o esfiañado. O proceso de abatanar, ao realizarse con auga, servía tamén para quitar a graxa das pezas e lavalas.

Os batáns

Son máquinas con mazos que golpean en mollado os tecidos. Os primeiros documentados aparecen en Xerona no século XII.En Galicia rexístranse os de Mosquetín (Vimianzo) no Catastro de Ensenada en 1753 e aínda que a referencia na Fonsagrada sexa máis ben de tradición oral (na actualidade existen testimonios dun batán na parroquía de A Allonca), no mencionado Catastro fálase de dous batáns na veciña Navia de Suarna, un en Ribón e outro en Son. Tamén moi cerca, en Taramundi, Asturias, está o conxunto etnográfico de Teixois no que hai un batán que funciona perfectamente.

Para saber máis podes ver este vídeo dos batáns de Teixois en Taramundi (Asturias): VER VÍDEO

Enxoval doméstico e prendas de vestir

Materialízase na elaboración de sobrecamas, cobertores, toallas, manteis, panos etc. Elabóranse as diferentes prendas de vestir para uso masculino ou feminino: mandís (prenda que se usaba no campo para protexerse do frío ou da choiva e que se poñía por riba dos ombreiros), chaquetas, chambras, refaixos, camisas, dengues, mantelos, saias, batas ou vestidos, xerseis, panos da cabeza, pantalóns, carpíns, medias constituían as prendas decotío en cuxa elaboración se empregaba liño, la ou ambos. Máis tarde empezou a usarse tamén o algodón que se mercaba por metros nas tendas da vila e no caso de traxes de feira ou de máis vestir tamén se usaba a seda.

Sinalar tamén o uso da la máis basta e ruín, sen fiar para recheo de colchóns que había que abrir de cando en vez para espelila e evitar que se compactara.

A colcha ou sobrecama

Merece unha mención especial, tecíase no tear usando liño, la, algodón e mesmo restos de prendas que se resgaban en tiras e se aproveitaban para a elaboración das mantas máis modestas (as tiras formaban a trama insertadas na urdimenta).

A técnica máis empregada consistía en urdir o liño, algodón ou la no tear (colocar unha base de fíos paralelos) e logo facer a trama con la seguindo a técnica denominada felpa, gorullo, levantado ou berbesa mediante a cal a tecelá intercalaba os fíos de la tinguida, usando os pedais do tear, cos fíos urdidos e que logo levantaba co dedo ou mediante un punzón as partes do deseño que quería poñer en relevo. Se toda a trama ía en relevo, coñécese co nome de felpa, pero se só aparecen en relevo as figuras decorativas, coñécese a técnica como de media felpa.

Os motivos de decoración son variados: figuras xeométricas, motivos vexetais, grecas e, en ocasións, tamén levaban as iniciais do nome da persoa a quen ían destinadas.

As colchas adoitaban realizarse en dous ou tres corpos. Rematado o primeiro, enrolábase no orgo do tear e realizábase o seguinte polo que o referente do deseño se perdía, o que ás veces daba lugar a unha pequena asimetría no debuxo cando se cosían, e necesitaban poñer marcas ou usar outras colchas semellantes como modelo. Unha vez feitas as pezas, cosíanse e rematábase a colcha cunha tira de flocos atados que se realizaba cun peite ou cun tear para flocos.

Segundo Pegerto Saavedra, as mantas de Burón eran consideradas como das mellores de Galicia pola súa calidade.

Os oficios do téxtil

En xeral eran duros, non estaban ben pagados e tampouco tiñan moito prestixio social. Raramente se exercían a tempo completo e constituían un aditamento doutras tarefas que había que realizar durante o ano. Xa falamos das tecelás que eran as que facían os xéneros e aínda temos que mencionar os seguintes:

As costureiras

Normalmente adoitaban traballar en grupo e saían coa súa máquina de coser na cabeza para iren á casa de quen precisara facer arranxos na roupa, repasar ou elaborar novas prendas exteriores ou interiores. Os utensilios do seu traballo eran o xénero a transformar, as tesoiras, fíos, alfergas, agullas, alfinetes, corchetes, botóns, fitas para tomar medidas , xiz de xastre, ferro de repasar…

As modistas

Tiñan un status lixeiramente superior, cosían na súa casa ou tiñan o seu propio taller xeralmente na vila e podían ter aprendizas. As mulleres acudían a elas co xénero e estas elaboraban as prendas seguindo as modas que se levaban naquel momento ou que viñan de fóra.

O xastre

Era o equivalente da modista para a elaboración de prendas masculinas. En moitas aldeas do municipio adoita haber unha casa que se denomina, Casa do Xastre de Paradavella, de Pastoriza, de Xegunde…

Os Cordeeiros/as ou sogueiros

Xa na prehistoria se trenzaban fibras vexetais, tripas de animais ou pequenas tiras de coiro para elaborar cordas que servían para atar, arrastrar ou suspender cargas e tamén elaborar redes que se usaban na caza ou na pesca.

Aínda que na Fonsagrada non foi un oficio que permitira o emprego a tempo completo (xeralmente a cordearía era unha profesión ambulante) si houbo artesáns que destacaron na elaboración de cordas, sogas e trelos ou rellos  (En Liñares de Vilafurada está a Casa do Cordeeiro). Neste caso as fibras usadas acostumaban ser de esparto ou cánabo e tamén liño, folla de caña de millo, xuncos, pelos de animais… Para elaboralas precísanbase dúas ou tres persoas que preparaban a materia prima, fíaban as fibras con maior ou menor grosor e logo xuntaban varios fíos mediante un proceso de torsión coñecido como corcheado, usando un fuste (utensilio con tres ou catro canles). Unha vez realizado o primeiro cordón coñecido como calamento, faise o seguinte e así sucesivamente. Dependendo do grosor dos fíos que se xunten primeiramente para realizar o calamento  e dos seguintes despois, a corda será máis ou menos grosa en función do uso que se lle queira dar.