Arquivo de palabras en risco
En abundancia ou en gran cantidade.
Este ano houbo mazás á esgalla
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Sacho pequeno.
Comprei esta fisoira na feira da Fonsagrada! E que ben me sacha o que sementei na miña chousa!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Moi preto (do chan ou da raiz)
Cortou a herba a renques
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
A carón. Ao lado de algo ou alguén
Sentouse a son da porta
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Parte do muíño onde se bota o gran para moer.
A torva está avariada, polo que non podemos botar o gran para moer.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Insecto que só sae de noite e que emite unha luz verde.
Aí vén a vella do ollo solo!
A Fonsagrada
Piñeira
Goxe
Sacudir un obxecto ou empuxar repetidamente a unha persoa
Para espertar ao home abalingueino
Grandas de Salime
Grandas
Grandas
Que tiña balocos, pequenos agregados ou grumos
Esta fariña non vale, está abalocada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Apelmazar, endurecer a teas de lá. Ruído de portas ou ventás mazando co aire.
Pecha esa porta, que non para de abatanar!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Protexer dos rigores do tempo (chuvia), dun perigo etc.
Abéirame co teu paraugas que chove moito.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Avó. Pai do pai ou da nai de alguén
Foi abolo de moi novo
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Poñer unha parella de vacas a maiores para tirar polo carro.
Nesta costa sempre hai que abordelar.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Queimar en montóns (burrueiras) os terróns de herba que se arrancaban ao cavar no monte
Despois de cavar hai que aburrueirar
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Balancearse ou moverse acompasadamente, por exemplo nun asento colgado dunha cana por unha corda.
A nena pasou a mañá acanigándose na figueira
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Tirar pedras ou obxectos contra unha persoa ou animal.
Acantaciouno o vecín cando lle foi roubar peras.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Levar algo de un sitio costo para un chan ou para aplanar un terreo.
Achaiei herba toda a maña./ Chamei a pá para achaiar o prado.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Traballar a terra das patacas, unha vez que están nacidas, achegándoa ás plantas co arado (tirado por un burro).
Xa están nacidas as patacas. Hai que achegalas.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Neno pequeno ou persoa a quen se lle concede pouca importancia.
Ninguén deste centro é un acheite
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Neno ou nena pequena e traste.
Esa nena é un achizo, non para de facer trasnadas.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Dise das follas enroscadas de forma tubular pola sequía.
Con estas sequía, as follas das cerdeiras quedaron acigarradas.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Facerlle perder a frescura a [un vexetal], en todo ou en parte, ata que seque.
Coa seca acigarron as plantas da solaina.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Facer que saia un líquido con forza, por un burato estreito, do lugar onde está contido.
Eu acirasquein auga ao can
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Sonido que emiten os animais para chamar as crías.
A galiña acocorou os pitos para que viñeran.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Suceder algo.
Aconteceume un caso moi curioso.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Encuruxarse, encollerse xuntando os membros do corpo para protexerse do frío, esconderse.
Co frío que ía, Amancio acoquinouse dentro daqueles soportais.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Amontoar ourizos.
Acorripei as castañas.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Perder a coraxe ou o ánimo para realizar algo.
Onte el porteiro da discoteca acovardou al grupo de pequenos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Meterse no cubil (os cochos, algùn animal silvestrre). Tamén ás veces, recollerse, acorrucarse para dormir.
Acubila os cochos na corte!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Engruñar, encollerse.
Acurrullouse de brazos porque estaba enfadado e non quixo participar nas actividades organizadas polos veciños da aldea.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Corda para atar a carga que se leva nos carros.
Rompeu o adival e caeu todo o que había no carro.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Partes laterais do carro e dos remolques, e nalgúns tamén a parte traseira.
Rebentou el pestillo del adral dereito do remolque e caeron todas as alpacas.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Facer algo con unha rapidez excesiva, atropelladamente.
Tanto afisoirar, acabará facendo algo mal...
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Dise de alguén que está axitado, excitado, inquieto.
Anda afugueirado polo exame de mañá.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Facer un furado.
Vou afuracar o prado.
A Fonsagrada
Suarna
San Martín de Suarna
Ferro curvado cun furado para poñerlle un mango largo.
Collín a agarrucha para subir ao castiñeiro e varear as castañas.
Da fonsagrada
Da allonca
Do relaio
Expresión para dicirlle a alguén que xa é demasiado tarde, que non serve de nada lamentarse.
Xa che dixen o que ía pasar, agora vella non chores
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilarín de Baxo
Apurar. Facer rápido unha tarefa
Aguanta moito a segar
A Fonsagrada
Vilabol de Suarna
Airexín
Vara cunha punta afiada para afalar as vacas.
Pasa vaca ou non ves a aguillada!
A Fonsagrada
Pacios
Mourisco
Acción de escarbar con unha vara ou obxecto punzante.
Vou aguixar na terra.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Ferramenta de labranza que consta de unha prancha de ferro, máis ancha na punta e máis estreita na base, con un mango ou rabizo
Colleu a aixada para ir cavar ao monte
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Acción de arder rápido a leña.
Non abras o tiro, que a leña alampa e non quenta.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Respirar de forma axitada e entrecortada por causa da fatiga, da calor ou dunha emoción
Os bois alasaban de tanto tirar polo carro
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Persoa que cura as enfermidades do gando sen ter o título de veterinario.
Ramón é o albeite da Fonsagrada, sabe como curar o gando de calquera enfermidade.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Movemento de moitos insectos (moscas,mosquitos,abellas) formando como unha pequena nube.
Hai moito aldo, debe ser un enxame!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Nome que se lle dá aos utensilios da cociña.
Pon a mesa e non te esquezas das alfallas!
A Fonsagrada
Paradavella
Chaín
Pertenzas ou cousa sen valor que, habitualmente, se levaban colgando.
Colle os alfaremes que marchamos!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dedal para coser.
Ela está cosendo ca alferga.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Botado para diante. Alegre, contento
A Fonsagrada
Vilabol de Suarna
Airexín
Facer ruído, barullo. Andar dun sitio para outro.
Quen anda algariando na rúa?
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Corpo estraño que se che mete nun ollo. Argueiro.
Estiven na herba seca e metéuseme un algueiro nun ollo.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Levar as vacas pacer polo lindeiro, ou sexa, polas beiras do cultivo.
Vou alindar as vacas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilarín de Baxo
Marchar enfadado.
Onde vai o neno? Rifeille e marchou alindar o cabrito ao cuarto.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilarín de Baxo
Folla ou caderno que recolle os días do ano agrupados por meses.Calendario
Mira no almanaque a ver que día é
A Fonsagrada
Lamas de Moreira
Veiga de Arroxo
Leria, lendias. Afirmacións pouco serias
Non me veñas con alorias que non che creo nada do que dis
Grandas de Salime
Robledo
Tratar con cariño ou afago a alguén para producirlle agrado. Acariñar
Cando te aloumiña dese xeito é que algo quere
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Aparecer algunha clarencia cando o ceo está moi anubrado.
Que pezurga! A ver se aluxa algo!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Cordóns para amarrar os zapatos.
Ata os amallois que vas caer.
Navia de Suarna
Mosteiro
Signada
Corda utilizada para amarrar os zapatos.
Amarra os amallolos, que vas caer!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Preparar ou solucionar unha cousa
Teño que amañar o coche
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Facer algo atropeladamente e sen coidado.
Amaragullache todo e quedou feito un espantallo.
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Acto de abrigarse, especialmente na zona do pescozo.
Amaróufate ben para saír á neve.
A Fonsagrada
San Pedro de Neiro
Mazaeda
Suxeitar algo ou a alguén cunha corda
Amarra o burro á estaca.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
É un engadido en tea, arquitectura, etc.
Ese amecedallo que lle puxeches á saia píntalle moi ben!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Ligar xuntando polos extremos
Ameceulle un anaco á corda.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Gardar algo nalgún lugar.
Vou ameter a herba no palleiro.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Despacio e con coidado.
Vaite amodín que te vas mancar
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Facerlle o fío a [unha ferramenta]. / Causar molestia ou fastío. / Sufrir molestia ou fastío.
Amolou os fouciños na moa. / Amólame ter que marchar cedo. / Agora que se amole, non merece outra cousa.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Apilar algo de calquera xeito, sen forma precisa.
Está amontuando as canas para poder queimalas
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Apilar herba seca no prado para que non se molle antes de facer a palleira na casa.
Acabei de amorear e empezou a chover.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Estragar ou abrandar unha cousa ao apalpala, sobala ou apertala coa man.
Non amorgalles as peras.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Dise de alguén que está baixo de ánimo.
Mario anda amorriñado desde que a deixou a moza.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Pór [algo] de xeito que alguén o poida ver / Facer patente, deixar ver [algo abstracto].
Amosounos a casa. / Ten amosado a súa intelixencia.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Cando lle falta un trozo a algo xa sexa alimento ou non.
Esta maza está amozcada.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Quitar un cacho, ás castañas antes de asalas por exemplo, para que non estoupen.
Hai que amozcar as castañas antes de asalas, para que non rebenten.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Andar de un lado para outro, sen ton nen son.
Anda de cacho en poleiro, non acouga en ningún sitio.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Gatear.
O neno pequeno andaba de gátenas
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Ir de festa
Adrián e Cristian foron de rusca o outro día.
Grandas de Salime
Grandas de Salime
A Reigada
Paxaro migrante presente nos meses de primavera e verán
Coa chegada da primavera están a vir as andolías
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Armazón de madeira que se lle poñía aos animais de carga ou de tiro, coma os burros ou as mulas, para transportar herba ou outra carga.
Ponlle as angarellas á burra que imos cargar a herba.
A Fonsagrada
Maderne
Ferramenta de labranza, normalmente de madeira como un gran peine de madeira con mango ou rabizo
Colleu o angazo para xuntar os restos de herba que quedaban no prado
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Amodo. Lentamente
Vaite angorde, non te vaias mancar
A Fonsagrada
Lamas de Moreira
Veiga de Arroxo
Caer a noite sen darse conta.
Anoitei segando na herba.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Collerlle noxo a algo.
Anoxoume o olor das cabras.
A Fonsagrada
Monteseiro
Meiga.
Á noite saen as antaruxas.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Desexar algo con intensidade.
Antoxóuselle andar descalzo polos brazos!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Desexo non razoable e pasaxeiro por unha cousa innecesaria ou extravagante.
Teño antollos dunha tableta de chocolate e comela enteira!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Dise do ceo cando non está totalmente cuberto, con nubes pequenas, brancas e altas.
Co bo día que estaba e xa se vai anubratando!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Dito ou feito sen importancia, sen valor.
Anda sempre con anxonias na cabeza
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Presentir que algo bo vai ocorrer ou desexar que algo bo ocorra
Teño aollo de que os reis me van traer algo
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise da persoa que queda parva, que non reacciona.
Quedou apaiolado logo de lle daren a noticia.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Colocar algo no lugar que corresponde; ordenar.
Apaxina as mantas da cama.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Atontar coa calor.
Facía unha calor que apazpallaban os páxaros.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Facer que alguén quede en calma.
Apazúgate un pouco que non paras!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Baixarse dun vehículo.
Apéate axiña, que chegas tarde ao instituto!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Non acabar a comida e por conseguinte desperdiciala.
Acaba o chourizo, que sempre tas apedrando a comida!
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Facerse con cousas; prepararse para algo.
Debemos apercibirnos de comida para a fin de semana.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise de algo que está distribuido como a manchas, a corros [cultivo, humidade, cor, sucidade...]
Os nabos naceron apiteirados. Corréuselle a cor e quedou todo apiteirado.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Convidarse. Tratar ben alguén, ofrcéndolle comida ou bebida
Ímonos apreciar nesta taberna, teñen uns callos moi bos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Cinguir ou apretar algo cun arame, cinta, etc.
Apreixei as zocas para que non fendan.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Cinta, corda,arame... utilizada para apreixar.
Con este apreixo, aguantará unha temporada.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Legume verde, redonda e pequena
Miña mai fexo pote de arbellos
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Forma de chamarlle a unha persoa sen ser o seu nome propio nin ter relación con este.
Chámase Pepe pero puñéronlle o arcuño de Lobeto porque era da casa do lobo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Astucia, maña.
Esa muller non ten ardís.
A Fonsagrada
Louxas
Louxas
Habilidades propias de cada un. (úsase especialmente en negativo).
Está aterecido, non ten ardises para nada.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Non ter forza de vontade para facer algo.
Non tes ardixes de nada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Persoa moi xoven(neno/a). Algo moi pequeno, argueiro.
Metéuseme un argabucio nun ollo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Ferramenta de madeira para facer as madeixas de lá
Teño un argadel da miña avoa na casa.
A Fonsagrada
Liñares de Maderne
Algo de pouco proveito.
Todo argalladas! A ver cuando fas algo de proveito!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Facer cousas sen xeito.
Para que argallas tanto, se o fas non ten xeito ningún!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Persoa que fai cousas con pouco xeito.
Menudo argalleiro es! En vez de axudar aos teus pais na casa...
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Filamento ríxido que se prolonga da casca do gran de trigo e doutros cereais. / Espiña de peixe.
Mancábanme as arganas por riba dos calcetíns. / Cravóuseme unha argana na gorxa.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Desprendemento de terra
Un argayu cortó la carretera
Grandas de Salime
Grandas
Grandas
Corpo estraño que se che mete nun ollo (mota de pó ou outras cousas).
Facía moito vento e metéuseme un argueiro no ollo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Facer un rego non moi profundo cun arado.
Hai que aricar as patacas que teñen moita herba.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Iniciar voluntariamentes algunha acción.
Había moita xente no prado e armaron unha festa.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Casca seca do castañeiro que se utilizaba como fachos, entre outros usos.
Gardábamos as arnas no faiado para dar ós camiñantes que nos pedían un facho.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Rascar coas unllas; arañar.
O meu gato arrabuñoume.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise cando se vai marchar dun sitio.
Imos tomar a arrancadeira.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise do que está tirado no chan.
Andaba arrastro polo souto apañando castañas.
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Lanzar
Arrebolou unha pedra e deulle na testa
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Dar voltas sobre si mesmo polo tarreu.
Os cochos arreboullábanse na lama.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Caer dando voltas
Vas caer a reboullón!
A fonsagrada
San Pedro de Neiro
San Pedro de Neiro
Moverse co propósito de non molestar ou por seguridade.
Viña un coche moi rapido pola rúa e tiven que arredar.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Decidir facer algo que pode ser perigoso. Armarse de valor.
Arreminouse a saltar en paracaídas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Medrarlle o remollo a un animal cando vai parir porque ten moito leite.
A Marela logo vai parir que arremollou muito.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Achegar a terra á planta
Teño que poñerlle a grade ao cabalo para arrendar as patacas
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Empuxar para que pase.
Arrepuxa Maripepa, ou non cargaras tanto
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilarín de Baxo
Xogo que consiste en levar a canchaperna.
De tanto levalo ao arrequicho, dóenme as costas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Botar unha sesta ou soneca.
Despois de comer gústalle arrimarse algo
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Bambán, carriola. Baldón cruzado nun canceleiro ou nun carro. Cana baixa dunha árbore.
O Concello da Fonsagrada puxo uns novos arringadoiros para que as crianzas poidan bambearse.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Bambearse, carriolarse.
As crianzas están arringándose no canceleiro da horta.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Morder seguidamente e sen intensidade.
Deixa de arrogañar nas costelas que non lles queda carne!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Cando chove moito e sen parar
Arroiou muito a choiva
Grandas de Salime
Grandas
Grandas
Facer burla de alguén, tratando de reproducir a súa maneira de ser ou actuar.
Non me arromendes.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
xitación súbita e violenta do ánimo durante a que un perde o control de si mesmo.
Cada vez que lle dá unha arroutada a Manolo, ponse tan violento que non o recoñecemos.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Impulso
Deulle unha arrutiada e tirou os cacharros ao chan.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Recipiente grande de madeira, xeralmente con catro patas e tampa no que se amasa o pan.
Encargoulle unha artesa ao carpinteiro.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Silvas
Grandas de Salime
Andar a escuras.
Non hai luz, terás que andar a casa ás apalpadas
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Acción de levar a alguén, xeralmente un neno, sentado enriba dos ombreiros.
O pai levaba o neno ás carabeilolas
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Rifar con moita agresividade, insultando.
Chamoulle as dos cais
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Repartir a auga entre os veciños polas hortas.
Repartide as quendas da auga.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Fígado do cocho.
Non me gusta nada a asadura.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise de alguén que posúe manchas irregulares na pel.
Aquela muller é asapagueirada! Ten unhas manchas irregulares na pel...
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Tratar de vostede a unha persoa.
Sentín que me estaba aseñoriando dende que me chamou señor Adrián.
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Facer unha marca na orella de [un animal, especialmente unha ovella] para recoñecelo.
Estas ovellas asinadas son do noso rabaño.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Facer a unha persoa sentirse inferior a outra.
Meu primo sempre me asoballa. É un asoballón.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Facer saír aire a presión pola boca tendo os labios apertados, e dirixilo cara a unha cousa.
Asopralle o lume que se vai apagar.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Sufrir [as plantas] un fortísimo estrés por calor do sol ou aire moi seco e quente.
Con esta calor asourian todas as plantas que teño na solaina!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Cubrir total ou parcialmente [un lugar] de auga ou doutro líquido.
Choveu sobre o trigo e quedou asurriado
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Situación na que se producen moitos sons que en conxunto xeran un ruido desagradable.
Os cochos estaban famentos, amañaban un atagallido que se escoitaba lonxe.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Rodear un obxecto fráxil doutros, de maneira que non se mova.
Esa caixa contén louza, mira de atalala ben no maleteiro.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Axeitado/a. Do tamaño correcto
As portas están ben atamañadas
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Sacudir un obxecto ou persoa.
Ataniguei o frasco para abrilo mellor.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Facer algo con moita ansia.
Hai que ver como Manolo ateixa no seu labor de gandeiro!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Dise de algo que está debilitado.
As cepas desta viña quedaron atenudas despois da xeada de onte.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Dar moita preguiza facer algo
Aterrezo a madrugar no inverno.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
A Graña de Chao de Fornos
Quedarse en algún sitio apresado sen poder saír.
Pasei medo cando quedei atertelado entre as dúas paredes.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Atadura que non está moi elaborada, de pouca calidade.
Que chafallada fixeches! Con este atixo que fixeches, non hai unha atadura segura...
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Dise dun oco, unha abertura, un conduto que está atoado de trollo.
Da choiva que cae, están os canos atollados.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Quedar sepultado pola auga.
A tormenta foi tan forte que atollou os garavanzos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Afiar algo.
Paco estaba atoutigando o coitelo.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Ir ás apalpadas
Tivemos que ir atoutiñando dado que era noite pecha.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Ladrar forte o can cando atopa unha presa que en vez de fuxir, enfróntase a el
Os cans atouzaban cando atoparon os xabariles
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Dise de algo que impide o paso por [un espazo].
Non podo entrar non baño! A porta está atrancada!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Preparar para o cultivo un terreo bravo (baldío)
Imos atrollar no horto para botar as patacas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Acumularse a neve facendo trousos, montóns.
O vento forte fixo atrousar a neve.
A Fonsagrada
San Martín de Suar na
Vilagocende
Utilizar o tratamento de familiaridade con alguén.
Somos parentes, pódesme atuar!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Dise de alguén que está aturdido, algo pasmado
Quedou aturullado desde que tivo o accidente coa moto.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Abertura que se deixa no muro dun prado, por onde entra a auga da chuvia que recollen os camiños.
Houbo que desatoar os augueiros para que correse a auga.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Sitio que non dá o sol.
Dorme no curruncho máis avesío da casa.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Vestirse, amañarse para saír da casa.
Avíate, que vas chegar tarde á escola!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Aire moi quente, abrasador.
Este aire é ávrago! Non se respira, queima todo!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Ferramenta de labranza que se utilizaba para cavar no monte, para despois botar o centeo.
Fai falta forza para cavar no monte. Se non a tes non podes nin coa axada.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Estar fatigado por un esforzo físico grande.
Chegou moi axinetada, veu correndo sen parar...
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Acción de abrigarse cando vai moito frío
Axo, que frío vai!
Neguiera de Muñiz
San Salvador de Negueira
Bustelo de Murias
Utensilio para manipular madeira e darlle forma.
Non hai bo carpinteiro sen axola.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Agarrar a alguén e movelo violentamente.
Amañouse unha pelexa porque Luis o azarandou.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Quitarlle un chisco a algo como se fose roído, non como un corte limpo.
Non deixes o pan todo azocañado, parece que o comeron os ratos.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Esparexer un líquído cun spray.
Azufrei a mesa con desifectante. Azufroume a colonia nun ollo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Facer rabiar a un can ou a unha persoa.
Non azuces ao can que te vai morder.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Cantidade pequena de comida.
Vaia bacañada de pan me puxeches!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Referido a unha persoa que non lle gusta traballar
Ponte a faer algo, badanas!
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Ir dun lado a outro sen obxetivo ou rumbo.
Se che gustase traballar tanto como badiar.....
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Arrepentirse de algo.
Se queres beber nesa fonte, vas ter que baixar o beixelo
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Persoa que non traballa e que vai vestido de calquera maneira.
Estás feito un baldragas.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Pedazo de terra duro que quedan ao gradar as patacas.
Fun desfacer os balocos que quedaron ao labrar as patacas.
A Fonsagrada
Lamas de Campos
A Pruida do Vale
Masa de terra compacta.
Vai quitar os baloucos do prado.
A fonsagrada
Fonfría
Fonfría
Trapos vellos que non serven para moito.
Dicía que tiña moita roupa, pero non eran máis que bandallos.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Parte do corpo que está entre o peito e a cintura.
Vaia bandouga estou botando.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Acción de caer encima da barriga.
Caín e levei unha boa bandougada.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Corda delgada coa que se ata algo.
Atei o saco cun barazo
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Parte da cara que está entre a cara e o pescozo.
Ese home ten unha barbadela moi grande.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Parte da cara onde se xuntan os dous lados da mandíbula.
Din sen querer un golpe no barbarote.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende e Brancio
Bebedoiro grande para o gando. Lavadoiro de roupa.
Están as vacas bebendo auga no barcal.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Fol grande usado na forxa para avivar o lume
Na ferraría hai un barquín.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Caer choiva miúda.
Cando estabamos comendo comezou a barrallar.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Masa de pedras, terra ou outros materiais, que se desprende da ladeira dunha montaña, monte, etc
Caeu unha barrancada para o camiño.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Recipiente de barro que se usaba para a auga e que se enterraba na terra para que estivera fresca.
A pesar da calor, moi fresca estaba a auga da barrila.
A Fonsagrada
Suarna
Llencias
Que ten ferruxe.
As ferramentas están barrolentas pola humidade.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Dise do que está cuberto de lama ou barro.
Tes os zapatos todos barrolentos, límpaos antes de entrar.
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Chover, pero moi pouca cantidade e con pingas pequenas.
Está empezando a barruzar.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Persoa moi faladora.
Meu pai é un barulleiro, non cala un segundo!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Prenda de roupa para poñer pola casa maiormente para fregar os trastes de cociña.
Tráeme a batalouza que vou lavar a louza.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Aparello de madeira, construído xeralmente nun curso de auga, que consta duns mazos que ao se moveren alternativamente pola acción da auga, van batendo os tecidos fabricados nos teares para desengraxalos e que entupan.
Oían o forte ruído do batán.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Conxunto de follas atadas a un pau que se utiliza para limpar o forno ao cocer o pan
O meu baxase rompeu onte cocendo pan
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Parte baixa da cara. Bico
Hai que baixar o beixelo para beber nesa fonte
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
La que se obtén ao rapar unha ovella.
Trae un saco para meter este belardo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Cicatriz arredondada que teñen os mamíferos no medio do ventre, como resto do cordón umbilical.
Teño cóxegas no beligo.
A Fonsagrada
Fonsagrada
Fonsagrada
Ter sorte por algo.
Ben deitei de ti para facer iso
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Forma de saudarse.
Ben e tamén, Avelino!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Pequeno fio dunha tea que se sae algo ao ser enganchado, quedando preso polos dous lados.
Enganchei nunha punta e saqueille unha berbesa ao xersei.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Cicatriz que queda no ventre como resto do cordón umbilical.
Ten o biligo algo avultado.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise daquela persoa que non consigue dirixir á vez os ollos para un mesmo punto.
María é birolla, non sei para onde está mirando.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Calquera peza de roupa de home e de muller.
Vou lavar uns bixaires ao río.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Comer un bocado de algo.
Vou darlle unha bocañada o pan.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Roupa que se lava nunha soa sesión.
É bo día pAra enxugar a bogada!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Acción de engadir unha ou máis parellas de animais a un carro.
Para arar un terreo duro poñíase de bordelo unha parella de bois a maiores.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Feixe de xestas verdes.
Axúdame a carrexar estes bortos para estrar a corte dos porcos.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Facerlle a rosca a alguén.
Fixo o que lle pediches, pero botando curiscos
A Fonsagradaa
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Terreo inculto poboado de mato, como toxos, xestas, uces etc.
Na primavera, a flor da xesta pinta as bouzas de amarelo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise dunha persoa valente.
Era unha muller moi bragada, non lle poñía medo nada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Pasar o tempo facendo cousas que entreteñen e divirten, tal como fan os nenos.
Cando chega do traballo ponse a brincar cos fillos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Vara de vimiero delgada e flexible.
Onte fun ao río buscar un feixe de bringas para facer uns cestos.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Erupción da pel. Exantema
As ortigas fixéronlle bróchegas nas maus
A Fonsagrada
Vilabol de Suarna
Airexín
Pequena erupción cutánea branca ou avermellada, producida pola picadura dun insecto, por unha enfermidade etc., que xeralmente causa proído.
Onte fun ao monte, píqueime cunha ortiga e saíronme bróchigas na pel.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Instrumento que consta dun mango de madeira e dunha folla grosa que se utiliza para cortar, principalmente leña.
Collín a brosa e cortei a leña.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Facer algún labor coa brosa
Broseou unhas pólas de mimosas para facer unhas estacas para atar as vides.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Estar moi enfadado.
Está bruado porque lle fixeron unha broma de moi mal gusto.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Larva que ataca as verzas
As verzas non valen nada, tan cheas de burgo
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Borroeira. Morea de pólas, herbas, matas etc., para queimar.
Despois de cavar facían unha burrueira cos torrois
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Sensación de agotamento grande, onde o corazón bate aceleradamente debido ao esforzo dunha carreira.
O camiño era moi costo, cheguei arriba ca alma no papo
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Caseto
Gardaba algunhas ferramentas nun cabano que tiña ao lado da casa.
A Fonsagrada
Lamas de Moreira
Paradiñas
Caseto de chapa de tamaño mediano ou pequeno. Pode ter paredes pero só acostuma a ter a traseira.
Gardaba os ferros no cabanón que tiña ao lado da casa.
Grandas de Salime
Grandas de Salime
A Reigada
Madeiro forte que vai no centro do carro de diante cara atrás
Engancharon as vacas á cabezualla e comezarona tirar do carro.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Fungo que ten un pé ou talo rematado nunha especie de sombreiro
No outono hai moite xente ós caboxos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Manchas vermellas que se forman nas pernas cando un se achega moito ao lume
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Afiar cun martelo a gadaña
Esta tarde cabruñei la guadaña
Grandas de Salime
Grandas
Grandas
Persoa que non pensa antes de falar, está metido en leas ou fai monadas.
Andrés é un cachapelo, non pensa o que di.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Alpendre ou habitáculo de pequeno tamaño.
Ten as ferramentas gardadas nun cachifro.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
A Graña de Chao de Fornos
Azoute no cu coa man.
Unha boa cachoada é o que o que che vou a dar!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Cachelos. Pedazos de pataca cocidos
Ceaban cachos e carne todos os días
A Fonsagrada
San Martín de Arroxo
Novío
Espazo que queda no interior dunha árbore despois de podrecer.
O gato meteuse na cadorneira do carballo da fonte.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Rúa ou camiño moi estreitos.
Oi nenín, vai tornar as ovellas que van pola caella.
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Dise de alguén moi medorento ou tímido.
Es un caganaescaleira, asustáchete cos raios.
A Fonsagrada
Vilabol de Suarna
Xegunde
Envoltura externa do froito da noz.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Fungo que ten un pé ou talo rematado nunha especie de sombreiro
No outono hai moite xente ós cagoxos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Teito da lareira.
Tráeme do cainzo un chourizo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Vilalba
Dise dunha persoa moi alta
Ese neno é moi alto, é un cainzón
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Cal é o teu nome?
Cal é a túa graza? Nunca te vin por aquí.
A Fonsagrada
Freixo
Vilanova
Cabeza de unha persoa
Non lle cabían máis cousas no calamoucho
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilarín de baxo
Parte do corpo que está na parte traseira do pé.
Cravou un cravo no calcaño e agora non pode apoiar ben o pé.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Camiño ou rúa. en mal estado
Hai dez anos esto era unha calella.
Grandas de Salime
Grandas
Grandas
Pasadizo estreito
Fixen unha calexa para canalizar ben a auga
A Fonsagrada
Vilagocende
San Martín
Parte posterior do pescozo, onde empeza a cabeza; doce feito de doce de leite.
O outro día déronme un golpe na caluga; Comín unha caluga.
A Fonsagrada.
Lamas de Campos.
Vilarmean.
Flor violeta que sae entre abril e maio en forma de calzóns
Andando polo prado había muitos calzóns de cuco
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Lamas de Campos
Peza do carro preto do eixo
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Precipitación de auga que cae xa conxelada, diferente á neve e á saraiba
Estes días de frío hai camburio polas noites.
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Cada unha das prolongacións que nacen do toro das árbores ou do talo das plantas e arbustos nas que abrochan, polo xeral, as follas, flores e froitos
Na cana daquela árbore hai un páxaro.
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Lamas de Campos
Andar dun lado para outro,non parar en ningún sitio,moverse seguido
Non está ao que toca, non para de canarear
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Cesta grande de vimbio con dúas asas.
Tes o canastro cheo de mazás
Sanantolín de Ibias
Santa Comba
Santa Comba
Plantas herbáceas da familia das umbelíferas, moi abundante en sitios encharcados
Ese prado non dá nada, tacheo de canaveiras
A Fonsagrada
Llencias
Porta estreita, de entrada e saída a unha finca.
Pecha o canceleiro, para que non saian as vacas.
Grandas de Salime
Grandas de Salime
Malneira
Obxecto de cera en forma de cilindro longo, que serve para alumar.
Utilizaron a candea cando marchou a luz.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Camiño de herba que rodea unha horta ou terreo de labranza
Estou alindando as vacas no candulleiro
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Parte da perna que vai desde o xeonllo rodilla ata o nocello.
Deume un golpe nas canelas.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Tubo que se coloca nunha fonte para recoller auga.
Púxenlle unha cañeta á billa da fonte da aldea para coller mellor a auga.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Persoa que che pide que lle fagas algo, cobrando ou sen cobrar.
Era moi boa costureira, tiña moitas cánevas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise dunha cousa aparatosa ou dunha persoa grande e algo torpe.
Non leves esa maleta, é moi cangada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise de calquera persoa ou obxecto grande e aparatoso
Non cabía pola porta era moi cangado
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Apeiro para xunguir as vacas polo pescozo.
Ponlle a cansa ás vacas.
A Fonsagrada
Maderne
Dentes que están entre os incisivos e os molares
Caeulle un dos canteiros.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Pan feito con azucre e ovos que se repartía nas vodas, non só no banquete senón entre os veciños do lugar
Casou o fillo onte e hoxe anda repartindo o cantelo
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Anaco pequeno de pan
Estou a comer unha cantrela de pan.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Golpe que se dá coa cabeza.
Coidado coa estantería, non vaias levar unha cantusada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Mala resposta que se lle dá a alguén.
Pregunteille se viña á festa e respondeume cunha canzada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Persoa que manda nun grupo de persoas.
O caporal ordenou rematar o traballo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Nordés forte que sopra con tempo seco e nubrado
A caravana de marzo é mala para os catarros.
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Sistema de cerradura que consiste nunha barra metálica longa e delgada, colocada en horizontal, cun gancho en cada extremo, que pecha por dentro as portas ou as ventás de dúas follas.
Tira para dentro por unha folla da porta e péchaa co caravillo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Frío intenso e seco, en tempos de xeadas.
Como está o tempo na Fonsagrada? Vai unha carbesía que non se para na rúa.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Fungo parasitario do centeo.
Hoxe non puiden facer pan de centeo porque tiña carbuzo.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Instrumento de madeira con pinchos que se utilizaba para cardar, limpar e peitear a lá
Antes de fiar hai que cardar
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Carpíns. Prendas de roupa que se poñen nos pés por dentro do zapato
Levaba unns carpiños de la
A Fonsagrada
San Martín de Arroxo
Novío
Tecido duro que se forma despois dunha ferida.
Xa che caeu a carpola do xeonllo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Talo moi ramificado, xeralmente de pataca
Arrancou unha carranqueira para ver se tiña moitas patacas
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Camiño fondo formado pola erosión da auga
Marcharonme as vacas polo carriozo abaixo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Planta do xénero Rumex, considerada mala herba.
Temos a horta con moitos carveses.
Grandas de Salime
Grandas de Salime
Malneira
Conxunto grande de persoas que viven nunha mesma casa.
Tiveron moitos fillos, facían unha boa casarada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Xogo típico. En galego estándar: mariola
Nel recreo saltamos al cascayo
Grandas de Salime
Grandas
Grandas
Parte con casca dunha táboa de madeira.
Pásalle a garlopa ao casqueiro ese.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Chamada de atención para que teñas coidado con algo.
Cata que te queimes.
A Fonsagrada
Freixo
Carballoguidín
Sacar da terra os tubérculos da pataca
En setembro hai que catar as patacas
A Fonsagrada
Vieiro
Árbore de pequeno tamaño.
Acabo de plantar un caxigo.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Persoa que aparenta traballar moito e con moito afán, sen facer nada de proveito.
Este alumno é un cazapelo.
Fonsagrada
Fonsagrada
Fonsagrada
Pau que se utiliza para revolver as papas.
Perdín o cazapelo das papas
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Bultos de boleira das vacas que colgan das cachas
Esa vaca ten moita cazcana
A Fonsagrada
Suarna
San Martín de Suarna
Raíz da uz
O chan ta cheo de raíces de uz
Grandas de Salime
Grandas
Grandas
Parte interior dunha árbore
O carballo aquel tiña muita cerna.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Chapuza, algo que esta mal feito.
Menuda chafallada que fixeche nesa libreta.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Persoa que fai as cousas mal ou ao revés
MIra como deixaches todo, es un chafalleiro!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Persoa mentirosa
Eres un chafulleiro.
A Fonsagrada
San Martin de Suarna
Rozabragada
Pau do que se colga o porco despois de matalo.
Colgan o porco do chambaril para abrilo e deixalo a arrefriar.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Blusa, camisa de muller
Tráeme a chambra que fai frío
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Arbustos secos principalmente uz que se utiliza para acender o lume
Trouxo chamurras para acender o lume.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Gas expulsado polo corpo humano a través da boca.
Porca! Non tires máis chanfainos!
Fonsagrada
Fonsagrada
Fonsagrada
Estaca de pedra que se crava na terra para marcar as lindes dunha leira.
Movéronlle os chantos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Broma, burla
Non me veñas con esas chanzas que non me fai gracia
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Parte de máis arriba da cabeza
Din un golpe no chao da miola cun garabullo
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Ferramenta agrícola formada por un pau e unha folla de ferro
Utilicei o chapo na horta
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Peza do carro que se poñía para engachalo ó xugo por medio da dobra
A Fonsagrada
Xestoso de Riba
Resultar difícil, supoñer esforzo ou molestia.
Subir, subín ao monte, pero chegáronme as gabelas
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Olor desagradable. Non se pode aplicar a algo que ule ben.
A corte dos cochos cheira moitísimo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Forma de calzarse que consiste en aplastar a parte de atrás do calzado.
Puxen as zapatillas de chinela.
A Fonsagrada
Logares
San Andrés de Logares
Moble de dous corpos, o superior con portas de cristal, onde se garda a louza e os demais utensilios para o servizo da mesa.
Vai ao comedor e cólleme uns pratos do chineiro.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Meter un animal ou varios nun sitio pechado.
Vai choer as pitas.
A Fonsagrada
Fonsagrada
Fonsagrada
Quedarse medio cegato ou bizco por facer un esforzo ca vista
A el quedoulle o ollo chosco por facer o parvo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Falar positivamente acerca de alguén ou algo.
Chufou á profesora aproveitando que estaba presente.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Choer. Gardar o gando na corte
Vai chuír as pitas
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Boliños de masa frita, feitos con ovos, auga e fariña
Vamos facer unhas chulas con miña avoa.
A Fonsagrada
Monteseiro
Golpe ou corte pequeno.
Onte camiñando por un sendeiro, caín e fixen unha cicalada na perna.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Conxunto de casa e propiedades pequenas e de pouco valor que tiñan as persoas pobres
O seu tío era pobre, dixoulle namais un cileiro
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Grelos. Brotes tenros do nabo
Gústame o caldo de cimos
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise daquilo que tras unha caída ocupa un espazo no chan indefinido.
Cando lle caeu a probeta, o contido quedou ciscado no chan.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Pedir algo de forma insistente
Para xa de clamiar ! Non cho dou!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Tapa de pota
Pásame a cobertoira pra fregala
Fonsagrada
Freixo
Ferreira de abaixo
Vasixa que ten un golpe.
Esta pota está cocada.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Animal alongado formado por aneis que come as raíces das plantas
O coco comeulle as raíces á remolacha
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Lamas de Campos
Parte exterior dunha árbore
O carballo aquel tiña a codia toda podre.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Refregarse con outro obxecto ou superficie.
Case non dou entrado na corte xa que un xato non paraba de cofarse coa porta.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Parte inferior traseira da cabeza.
Pepe non para de darlle golpes no cogote a todo o mundo.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Díceselle a alguén que é moi inxenuo e ademais ten mala sorte.
Ti tes sempre moito coitado
A Fonsagrada
Mourisco
Especie de asento, á altura do peito, formado polas mans e os brazos, ou ben entre a cintura e os xeonllos, cando se está sentado.
Colle ao neno no colo.
A Fonsagrada
Fonsagrada
Fonsagrada
Lograr algo nun eido no que non se adoita conseguir nada.
Despois de moito xogar ó dominó gañou unha partida, colleu o galo unha amora
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Palla seca que se uitilizaba para teitar casas e horros
Hai que cambiar o colmo que pasa a auga
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Sensación dunha persoa cando cre que está en perigo ou ten molestias físicas difusas.
O rapaz sentía moita congoxa cando quedaba só na casa polas noites.
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Vilarmeán
Molestar.
Non me congoxes, voume enfadar.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise daquel que se queda sen palabras ante un suceso.
Quedou copo cando se enterou de que lle tocara a lotería.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Sentimento de emoción
Chorei de coraxe ao verte no xornal. Que guapo!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilarín de Baxo
Facer aloumiños a [unha persoa ou animal] pasándolle suavemente a man pola pel. Fretar unha persoa ou animal [algunha parte do corpo] coas uñas ou as mans ou contra calquera outra cousa por mor do proído.
O can cofouse contra a parede. O namorados cófanse.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Berrarlle moito a alguén.
Non me cories así, que non estou xordo!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Interior dunha espiga de maíz
Según lles vaias sacando os graos vai metendo os corozos po lume.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Utensilio cun burato no medio usado para ir buscar a auga a fonte, ou para levar leite.
As avoas cando eran nenas ían buscar a auga a fonte e traíana na cabeza cunha corra para suxeitala
A Fonsagrada
San Pedro de Neiro
Xestoso de Neiro
Espazo anterior á entrada da casa, que pode estar tellado, e se emprega para múltiples usos (gardar ferramentas, maquinaria...).
Deixou o tractor na corrada.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Pano enroscado que as mulleres levan na cabeza para sostentar pesos
O outro dia encontrei a correla que usaba miña avoa para levar comida na cabeza.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Lugar onde se colocan os ourizos e as castañas para que sequen e non se estropeen.
O rapaz gardou as castañas que recolleran na corripa.
A Fonsagrada
San Pedro de Neiro
Xestoso de Neiro
Anaco de tea enroscado que utilizaban antes as mulleres para transportar obxectos na cabeza
Onde está a corriza que utilizaba a avoa?
Sanantolín de Ibias
Santa Comba
Santa Comba
Parte externa do pan.
O cortezo do pan estaba queimado.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Construción de pedra arredor das colmeas para protexelas dos osos e outros animais.
Seus avós construíron un cortín arredor das colmeas para telas ben protexidas.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Prado situado debaixo da casa
Están as vacas pacendo na cortiña
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Subir e baixar.
Costa abaxo corre o carro sen bois, pero costa arriba chéganme as gabelas!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Cotobelos
Petou cos cotamelos na mesa.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Cotobelos
Tocou na porta cos cotomelos
A Fonsagrada
A Pobra de Burón
Pobra de Burón
Persoa que fala moito e que di moitas mentiras.
Esa rapaza é unha cotorra, e aínda por riba só sabe contar mentiras.
A Fonsagrada
San Pedro de Neiro
Xestoso de Neiro
Parte do corpo que se sitúa na parte traseira da cabeza, na zona xusto enriba do pescozo.
A profesora deulle un golpe na covacha porque o rapaz estaba a pintar nas mesas.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Dar un golpe coa man na covacha.
Xan acaba de levar unha covachada.
Grandas de Salime
Grandas de Salime
Malneira
Obxecto que serve para tapar una pota
Ponlle ben a covertoira a pota
A Fonsagrada
Louxas
Louxas
Sensación dunha persoa cando lle tocan partes do corpo sensibles e acaba rindo ou sorrindo
Ese rapaz ten moitas cóxegas no pescozo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Sinónimo de cóxegas
Ten moitas cóxigas cando lle tocas os pés
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Referente aos animais: zanco ou pernil
Ese can rompeu o coxigón.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Feridas que saen nos beizos.
Saiulle un coxillo e agora non pode dar bicos porque é contaxioso.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Peza dun carro, xeralmente de coiro, que vai de fumeiro a fumeiro e serve para suxeitar a carga.
Vaia bos crabios ten o meu carro
A Fonsagrada
Pacios
Mourisco
Preparar a folla da gadaña para gadañar, petandolle no gume cun martelo, sobre a incre
Taba crabuñando a gadaña para empezar a sega da herba
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Vilarchao
Pedir insistentemente unha cousa.
Non parou de cramiar ata que lle compraron os caramelos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Pegarlle a alguén.
Anda con ollo que te vou crismar.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Refírese a parte baixa da espalda; máis arriba da cadeira.
A miña avoa dóenlle moito os cuadrís
A Fonsagrada
Suarna
San Martín de Suarna
Envoltura que rodea os grans de trigo ou centeo
Os nenos tiñamos que arrear os cuaños na maiega
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Parte da horta máis grande destinada a un só cultivo.
Este ano imos plantar patacas no cuartón.
Grandas de Salime
Grandas de Salime
Malneira
Cartos, diñeiro.
Costoume moitos cuartos
A Fonsagrada
Allonca
Pántaras
Lugar no que se refuxia ou vive un animal.
Os cans metéronse no cubil para non mollarse.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Talo longo das verzas.
Fun apañar cueiros á horta.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Esterco
El cuito dos cochos e un bon abono
A Fonsagrada
Allonca
Pántaras
Cria das rás
Hai cullarapos na poza
A Fonsagrada
Proba de Burón
Pobra de Burón
Pragas de ratos ou doutros animais que comen o froito.
Non me quedou nada de trigo, levárono as cumias.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Persoa que fai ou vende cuncas. Especie de armario onde se garda a louza.
En cada xeración da súa familia hai un cunqueiro. Colle a taza do cunqueiro.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Persoa ordenada, que lle gustan as cousas ben feitas
É unha nena moi curiosa, sempre está a preguntar cousas
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Coitelo. Instrumento de cociña que se utiliza para cortar
Colleu o cutielo de matar os cochos
A Fonsagrada
Liñares de Maderne
Parte da pata das aves que se corresponde coa tibia.
O que máis me gusta cando como polo asado é o cuxigón!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Erupción granular cutánea que se produce polo contacto co veleno de certos animais e insectos.
Picoume unha abella e saiume un cuxillo na man que me pica moito!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Animal. Femia do can. Cadela
Esta cuza ladra moito, pero é moi boa
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise de algo feito de seguido. Sen deixar nada atrás
Ela sempre leva as cousas dafeito.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Saltar, brincar.
Os nenos taban esperando ao domingo para ir pola aldea danzar a cagalla
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Forma de expresar que unha persoa anda a molestar as demais, dicindo e facendo cousas sen sentido.
O seu amigo non lle deixa estudar tranquilo, sempre que o ve vai darlle a tabarra.
A Fonsagrada
San Pedro de Neiro
Xestoso de Neiro
Correr moito.
Vai boa que marcharon, xa podes dar cos calcaños no cú
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dar pena.
Gústame máis o inverno que o vrau; dáme moita pena a calor
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Sensación desagradable que producen algunhas cousas
Non fagas ese ruído que me dá terrexido!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
De repente.
Naide contaba con el, apareceu de sopetón
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Facer o dicir tonterías ou tolemias.
Deixa de debanar neno, faime o favor.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Persoa á que lle gusta a troula
O meu sobriño está feito todo un debanón.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Sacar as legumes (fabas/feixóns/ervellos/garavanzos) do gaxo ou as castañas do ourizo
A vella taba debullando fabas
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Percibir certos estímulos a través dos sentidos.
Decaiteime dos problemas veciñais pola carta que recibín.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Acción de cortar pólas dunha árbore.
Debemos decotar ás árbores antes de que sexa inverno, non queremos que rompan co peso da neve.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
A cotío. De xeito continuado.
Decote vai polo horto antes de entrar na casa
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Soltar o líquido do que está mollado
Deixa que decurra a neve do louxado antes de amañalo
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Acción de maltratar ou deteriorar algo.
As ovellas fixeron un degüello tremendo no horto.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Facer moito estrondo.
O trono pasou toda a noite demoucando.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Mancha morada provocada por un golpe.
Levei un golpe no brazo e quedoume denegrido.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Parte da planta do centeo.
Antigamente os pobres utilizaban o dentón, logo de facelo pan, como droga.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Avariarse algo. Deixar de funcionar ou atoparse en mal estado
A chuvia derramou as flores
A Fonsagrada
Vilabol de Suarna
Airexín
Trazar os lindes dun terreo. Facer un suco para separar o cabelo para os dous lados da cara
Arou mesmo ata o derrego da leira.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Límite de terreo/propiedade.
Non quero que me movas os marcos do meu derrego.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Camiño aberto entre a neve
Nevou tanto que tiveron que abrirlle a derrota ata a súa casa
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Fai moito tempo.
Desacuanto que non nos vemos.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Desde cando que...
Desacuanto que non vou a Lugo! Teño moita gana de ir
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Fai moi tempo.
Desahoi que marchaches...Eras bo para ir buscar a morte!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Interromper unha tarefa.
Aínda ben non chegou, xa desameceu todo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Que non segue o camiño na vida que lle aconsellan ou ten marcado
Empezou coa droga de adolescente e toda a vida foi un desarrendado, agora ten 40 e nunca traballou
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Dise da persoa atrevida, que non ten medo a nada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Nevar miúdo.
Está descampuzando un pouco.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Contar os problemas, liberándote da tensión que che causan.
Estaba moi enfadada, menos mal que descongoxou comigo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Falar mal de alguén
Que mala persoa é! Anda a descontrillar dos veciños da aldea!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Acción de separar a grasa das tripas na matanza
Todos os anos lle axudo a miña nai a desingrir as tripas
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Lamas de Campos
Sacar adiante o traballo.
É moi disposta: deslega moito no traballo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise de alguén que non ten coidado de si mesmo ou das súas obrigas, que non se ocupa de algo por preguiza.
Non sexas tan desleixado e anda máis arranxado!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Dise cando unha persoa está espida.
Non andes despida por ahí.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Muiña
Idear bromas ou situacións chistosas.
É un devanón; sempre ta ideando bromas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Acto de ensuciar
A noiva dexovou o vestido antes de casar.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Día laborable e/ou lectivo
Hai que deitarse cedo, que mañá é día de garabullos
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Esmorecido, murcho, que perde frescura e zume.
Hai que comer pronto eses amorodos. Algún xa comeza a diciparse.
A Fonsagrada
Lamas de Moreira
Louxas
Dise cando non se coñece o autor de algo
Quen fixo ese armario? Dios da portanova
Fonsagrada
S martin de suarna
S martin de suarna
Rumor que non ten por que ser certo. Tamén se utiliza para a persoa que difunde rumores.
Anda sempre díxome-díxomes. É de pouca fundanza.
A Fonsagrada
Suarna
San Martín de Suarna
Cambiado
Puxo o calzado do trocado
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Que carece de dificultade
O exame foi tan doado que todos levaron máis dun 9.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Peza ovalada de coiro retorcido e logo doblada que serve para unir a cabezoalla do carro ao xugo
Engancha o carro na dobla
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Corda de coiro trenzado que, unida polas puntas e dobrada servía para enganchar o arado ou cabezualla do carro ao xugo
Trae a dobra que imos apoñer as vacas ó carro
A Fonsagrada
S martin de suarna
Vilagocende
Pena, mágoa por algo ou alguén
Dáme dolo Antón, todos se meten con el.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
S martin de suarna
Materiais que se necesitan para facer algo
Para facer un bo caldo fai falta botarlle moita duela
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Enredar o fío ou a la.
Este fío está todo embeleñado.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Incitar a algunha persoa ou animal contra outra
Embizcou o can contra o veciño
A Fonsagrada
Vilabol de Suarna
Airexín
Facer rabiar a un can ou a unha persoa, incitándo ao ataque
Azuzar ao can
A Fonsagrada
Suarna
Llencias
Meter os cans no monte grande [bouza]
Hai que embouzar os cans para poder cazar
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Cubrirse o chan cunha fina capa de neve.
Leva dez minutos nevando e xa está o camiño empabelado.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Facer palleiros/as. Amontoar a herba seca, ou a palla, de xeito ordenado para que non entre a auga no montón e se conserve.
Houbo que empalleirar a herba seca porque ameazaba tormenta.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Quedarche algo atrancado na gorxa.
Non comas tantas galletas xuntas que vas empapuzar.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Preparar a fariña para amasar.
Xa teño a fariña empevelada.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Subir a un sitio alto ou de difícil acceso.
A nena empolicouse na árbore.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Acompañar a alguén para poñelo en camiño
Tiña moita présa por empoñerme.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Secar lixeiramente a roupa
Recolle a roupa que xa ta encaiada e vai chover.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise de quen ten cara de enfadado.
Parece que anda sempre encarantoñado.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Enredar os pés en algo.
Eu encebeleime cunha corda.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise de alguén que está obsesionado con algo.
Está moi encenegado coa videoconsola.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Empezar a cortar ou gastar un alimento para consumilo.
Trae un coitelo para encetar o pan.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Formarse feridas ao apoiar un rozar cunha superficie unha zona do corpo
Leva moito tempo encamado e encetáronselle os pés
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Referido a unha persoa exixente ou tan amiga de ser servida en todo, que non só é necesario facer o favor, senón tamén que nada lle custe.
Non só lle din a fariña e os ovos, tamén lle fixen os freixós.
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Encollerse xuntando os membros do corpo para protexerse do frío, esconderse.
Encoquinouse para protexerse do frío.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Agachada.
Non se lle ve a cabeza. Está encuruxada.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Encollerse xuntando os membros do corpo para protexerse do frío, esconderse.
A nena encuruxouse na porta do edificio para abrigarse da chuvia e do frío.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Cando unha persoa ten a cara manchada de comida, dise especialmente dos nenos pequenos.
A nena está toda enfarrañada por comer chocolate
A fonsagrada
Pedrouzos
Pedrouzos
Meter o fío por un furado pequeno.
Xa non teño vista para enfiar as agullas.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Facer pilos de herba, toxo etc Facer gabelas.
Estiven engabelando herba toda a tarde
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Levantar voo.
O galo engalou por riba da sebe.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dobrarse sobre si mesmo.
Ten un dedo engarruchado.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Envolver facendo un enredo dificil de desfacer.
Engarzapelou os pés cos silvas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Subir a unha árbore, parede etc. agarrándose cos brazos e as pernas.
Subía ás árbores engatando.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Que fai gobela, curvatura da columna vertebral e do lombo.
Ten moitos anos e anda engobelado.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
A pouca velocidade, con lentitude.
Veu andando engorde para que non o sentísemos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Parte do corpo situada entre as pernas e o ventre.
Tiña unha hernia na engoa.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Dise de unha persoa que está agachada.
Non andes tan engurruñado rapaz.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Queixoiro
Inclinar ou encoller unha parte do corpo ou o corpo enteiro para esconderse, protexerse etc.
Enguruñouse para non ser visto pola policía
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise daquilo que non está limpo.
Estás todo enlurdiado, límpate un pouco.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Caer blandamente, sen a consistencia normal dese corpo ou elemento.
Así de golpe, vino enmorcillar e non puiden sotelo, caeu!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Xogar manipulando obxectos (enredos)
Pasou o día enredando coas bonecas
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Facer restras de millo, cebolas, allos, etc.; utilizando a propia folla do vexetal e axudándose dun barazo.
Vou enrestrar as cebolas para gardalas no hórreo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Envolver formando unha roda
Enrodelou a roupa
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Unha persoa ou animal que está moi débil.
Esta xata está medio entangoñada.
Mosteiro
Signada
Antes deste ano.
Entano había moita xente nas aldeas.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Confundir unha persoa con outra.
Aquel rapaz entepararóuseme ao curmán de Daniel.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dar a volta a un recipiente
Entornou el vaso
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Botar faragullas ou pedazos de pan nun líquido
Comín pan entrillado en leite
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Período que precede á Coresma, durante o que se celebran festas populares con máscaras, comparsas, bailes etc.
Saímos correr o entroiro todos os anos
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Lamas de Campos
Colocar os veos de xesta sobre o teito dun palleiro para que quede ben suxeito.
Está rematando o palleiro. Só lle falta envear.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Llencias
Poñer [algo ou alguén] nun determinado camiño ou dirección.
O rapaz enveredou o gando cara ao prado.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Poñer boca abaixo unha cousa
Envorcou co coche
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Envolver ou ter algo de maneira descoidada.
Fai a cama que tes as mantas todas envurulladas!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Cousas con pouco fundamento.
Para de facer enxamiadas! Xa me tes cansa!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Penamaría
Fantasear. Planificar moitas cousas que logo non se poderán cumprir
Hai pouca fundanza nel, sempre anda con enxamiadas
A Fonsagrada
Vilabol de Suarna
Airexín
Persoa argalleira.
Es ben enxamión! Sempre buscas que facer.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Ventilar os cereais para limpalos.
Vai enxeando o trigo que logo vai chover.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Persoa ou cousa de tamaño relativamente pequeno.
Este becerro recén nacido é un enxendro, non chega a 25 kg.
A Fonsagrada
San Pedro de Neiro
Mazaeda
Tropezar.
Cando ía andando enzabelou e caeu. Menos mal que non se mancou.
A Fonsagrada
San Pedro de Neiro
Vilarello de Neiro
Pisar un excremento sen darse conta.
Enzapeime nunha bosta.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Chícharo. Semente dunha planta leguminosa. Do latín Pisum Sativum.
Botoulle ervellos ao caldo e quedoulle moi saboroso.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Facer ruído ou barullo e provocar enfadado de malos modos.
Chegou aquí esbarafundando porque alguén deixou a porta aberta e escaparan as pitas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Falar moito dicindo parvadas
Non esbardalles tanto, e traballa máis.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Aproveitar os restos de carne que quedan nun óso
Vou esbilar a carne da soá
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Persoa que cambia repentinamente de humor
Este can é esbrótico perdido
A Fonsagrada
Fonsagrada
Fonsagrada
Remover ou axitar algo
Tireille un tiro ao xabaril e escuiteino esbuligar nas follas del souto
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Banco para sentarse.
Vou un pouco para o escabel que estou cansa.
A Fonsagrada
Carballido
Carballido
Persoa amiga de facer trasnadas.
El cando era pequeno era un escachademos, moitas me ten feito!
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Flexionar repetida e alternativamente as pernas
Deixa de escaciñar, que vas soltar as sabas da cama
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Quitarlles o cagarrio, ou envoltura verde externa, ás noces.
Trae que che axudo a escagarriar as noces.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Utensilio en alto feito de madeira no que os animais comen a herba.
Os xatos comen do escairo a herba que lles botei hai un pouco.
A Fonsagrada.
Piñeira
Goxe
Pensar insistentemente, teimar.
Non deixou de escalabaciar a cabeza ata que atopou a maneira de resolver este asunto
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Rabuñada, con pequenas feridas sangrantes.
Había tantas silvas que acabei escalabrada”
Que está en malas condicións debido a un accidente ou acontecemento pouco habitual.
Caín moitas veces da bicicleta e agora teño as pernas todas escalabradas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Que ten unha ferida superficial pero extensa.
Caeu da bicicleta e escalazou unha perna.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise daquilo que está moi quente e queima.
Tomei un café moi quente e teño a boca escaldada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Andar remexendo na auga quente.
Para de escaldrexar, estás poñendo todo perdido.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Árbore ou planta que ten moitos pinchos.
O toxo é moi escambrón.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Caer auganeve
Está escambruzando, leva unha chaqueta
Neguiera de Muñiz
San Salvador de Negueira
Bustelo de Murias
Beira ou ourela.
Non poñas iso na escapula da mesa que vai caer!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Chuvia e vento que sopra do norte en inverno.
Hoxe vai un día de escarabana infernal.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Deteriorar algo ou romper unha cousa. Tamén se usa para indicar risa moi forte.
Miguel estase escarallando de risa despois de escoitar o chiste.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Escarmentado.
Partía as abelás cos dentes ata que rompeu un e quedou escaramonado.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Empezar a nevar con xeada.
Xa escarbuza nos Ancares, vai caer unha nevada...
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Caer de mala maneira, con consecuencias na nosa saúde física.
O outro día escariteime baixando as escaleiras e rompín unha perna.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Acción de buscar, ou deixar algo esponxoso
Ex.-Escarpullar as pulgas ó can. Ex.- Escarpullar a la para fiala.
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Lamas de Campos
Remover [a terra, area etc.] superficialmente
Escarvamos na area para atopar cunchas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Acción de romper ou estragar.
Onte caeume o prato ao chan e escascarrillou todo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Vaca que non queda preñada.
Esta vaca é escódiga. Hai que vendela.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise da persoa á que lle gusta ter todo limpo e ordenado, impecable.
Éche moi escofinada non durme en calquera sitio.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Facer escapar a unha persoa ou un animal asustándoo ou ameazándoo.
Vai escorrentar as pitas que van entrar no horto.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Quitar a envoltura externa verde das abelás.
Aínda ben non se recollen, hai que escoscar as abelás.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Pagar ,nun grupo, cada un o seu
Entre os meus amigos escotaron para facerme un agasallo polo meu aniversario,
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Desfacer terróns de terra golpeándoos.
Pasei toda a tarde escotoando na horta.
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Acción de facer ruído ou ruxida. Golpear.
Para de escougar, Martiño! Vas espertar aos meus pais.
A Fonsagrada
Suarna
San Martín de Suarna
Comezar; cesar [chuvia, tempestade]; excederse do prescrito nun réxime.
Xa parou de escrebar a chuvia, imos xogar!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise da persoa moi fraca
A ese home nótanselle as costelas. Está moi escuchimizado.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Observar atentamente, investigar.
Esculcou atentamente a explicación de súa nai.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise dunha persoa presumida.
Marta é moi esculfurida.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Escapar
Escurruxiu da clase.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Dise de alguén que está moi estresado.
Anda moi esfofado co exame das oposicións.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Dise de alguén que está aburrido e abafado.
Pepa é unha moza moi esfuliquerada, abúrrese con calquera cousa.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Que ten diarrea.
Sentoulle mal a comida e está esfurricado.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Mal arranxado.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Persoa que é moi traballadora.
A miña avoa é un esgarabello. Está seguido traballando.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Enganchados físicamente nunha pelexa.
Os nenos quedaron esgarafetados por culpa do balón.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Remover en algunha cousa.
Esgaravellou na terra buscando as patacas
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Tratar de saber ou de informarse de [asuntos alleos], de maneira indiscreta e só por curiosidade.
Xa estaba Adrián esgueirando pola xanela
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Remover con la intencion de limpiar un utensilio de cocina
Despois de tomar as medicinas eslaballei o vaso
Grandas de Salime
Grandas
Grandas
Insulso. Con pouco sal. Que non ten graza ou interese.
O rapaz que nos atendeu no supermercado era eslamiado. Hoxe o caldo estaba eslamiado.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Machucar algo.
Vou esmagallar os cachelos.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Machucar.
Esmagueille as patacas ao meu irmán pequeno para que puidera comelas mellor.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Coitela, con forma de ele, utilizada para extraer o mel dos trobos.
Trae unha pedra para afiar esta esmelgadoira que vou recoller o mel dos trobos.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise de alguén que ten pouca forza.
Manolo é un rapaz moi desmeluxado, non ten moita forza para as cargas.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Perder algo de urina.
Fíxome rir tanto que me esmexuquei.
A Fonsagrada
Suarna
San Martín de Suarna
Murchar consumirse pouco a pouco, ir a menos [as plantas]
Ese pirixil está esmorecido, é pola seca ou porque lle roeron a raiz
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Falto de forza.
Despois de tanto día no campo, estás esmorecido.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Facer saltar anacos a un recipiente de cociña cando se lle dá golpes.
Lava as cuncas con coidado que as vas esmorenar.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Tic nervioso consistente en pestenexar moi frecuentemente
Non paraba de esmichicar os ollos
A Fonsagrada
Vilabol de Suarna
Airexín
Caer dun noiro.
Ten coidado, non te vaias esnoirar.
Grandas de Salime
Grandas de Salime
Malneira
Despexar a mente despois de estudar ou traballar moito.
De tanto estudar, tivo que espalecer un pouco e foi dar un paseo.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Entreterse, divertirse, desfrutar do tempo libre.
Vou tomar un café co veciño para espalecerme un pouco.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Estender en varias direccións.
Marta esparangallou todos os xoguetes polo chan.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise dunha materia branda que está esmagada e forma unha capa fina e extensa.
Ese froito está espastranado.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise do que se aplasta ata quedar plano.
Xurxo espatelou a plastilina contra a mesa.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Agulla de calcetar.
Non atopo as espetas que deixei metidas neste caixón.
Fonsagrada
Fonsagrada
Moble que hai nas lareiras onde se poñen os cacharros.
Pon as cuncas na espeteira.
A Fonsagrada
Paradavella
Paradavella
Arbusto espinoso da familia das rosáceas. Abruñeiro.
Este ano imos cortar o espieiro.
Grandas de Salime
Grandas de Salime
Malneira
Parte traseira do tractor onde se engancha a toma para facer funcionar o apero que se leve enganchado e requira desta función.
Tiven que cambiar o espigo do tractor porque perdía aceite.
Grandas de Salime
Grandas
Grandas
Inchar, fermentar a masa. Tamén se utiliza para esparrexer ou dispersar a herba.
Este pan non é bo; a masa non espiliu ben.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Facer ruído botando ventosidades.
Ese neno está todo o día esporreteando.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Que lle falta un pedazo.
Na nosa casa hai un prato esportelado.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Ferro con puntas que se fixa á parte posterior do calzado para facer que o cabalo ande ou avive o paso.
Merqueille unhas espuelas meu irmá, que é xinete.
A Fonsagrada
Veiga
Quitar o pelo da carne dalgúns animais para comela.
Vou espulgar o pelo do polo.
A Fonsagrada
Paradavella
Paradavella
Eliminar as pulgas ou os piollos dunha parte do corpo ou unha peza de roupa.. Aproveitar ben a carne pegada aos ósos.
Súa nai tivo que espulgar a cadela.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Lanzar saliva pola boca con forza.
Espurrioulle na cara.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Que ten medo, que evita o enfrontamento.
Fun correndo tras as vacas porque son esquiboas.
Grandas de Salime
Malneira
Malneira
Dise dunha tea áspera. Que escapa das mans.
Esta tea é moi esquipioa.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Axustado, case pequeno
Custoume poñer a chaqueta, quédame algo esquivia
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Estrutura complexa, con moitos obxectos e aparatos que se monta para facer algo.
Vaia estarivel!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Escampada.
Saín recoller o pano na esteada, antes de que volvera a comezar a chover.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Parar de chover.
Xa esteou, así que imos fóra.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Anacos de madeira que se lle botan ao lume.
Bótalle unha estela ao lume para que non se apague.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Cando está chovendo e para
Agora está esteo, non chove
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Valorar. Ter aprecio a algo ou alguén
Tes que estimalo
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Sensación de pesadez por ter comido moito.
Vaia estomaga collín na cea de Noiteboa.
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Neste momento preciso.
Arestora non se preocupou como estaba de saúde súa avoa.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Encherse moito de algo ata chegar a aborrecelo.
Estoume estoxando moito diso.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Deitarse durante un período curto de tempo.
Voume estragallar dez minutos na cama.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Atrancar nun traballo que non che sae como é debido.
Anda estranquillado co traballo de podar o xardín da veciña.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Dúas pezas preto do eixe para aguantar o carro.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Inquedo.
Ese neno é algo estreloxo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Tremer de xeito repentino e axitado.
Estremorecinme ao ver o gato atropelado.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Utensilio de ferro con tres pés sobre o que se poñen as tixolas ao lume.
Tráeme a estrepia que vou poñer a pota ao lume.
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Encoller a madeira
Puxen a mesa ao sol e estrinxiu.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Persoa que busca facer trastadas, desobediente.
Gumersindo era un estroloxo, non deixaba cousa con cousa.
A Fonsagrada.
A Fonsagrada.
A Fonsagrada.
Apertar algo.
Estrumoume a man e mancoume.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Cama de gando.
Vou á corte botar estrume.
Grandas de Salime
Grandas de Salime
Malneira
Queimar
Esta mañá esturruñóuseme o pan.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Ser testarudo con algo.
Sempre esturuxa con todo o que se lle propón
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Que adopta unha postura de descanso parecida á das vacas
Estiven toda a tarde esvacuada no sofá.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Perder o equilibrio ao pisar algo resbaladizo
Esvarou na escaleira
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Cando hai fame todo pan é bon
Cando hai fame todo pan é bon
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Conxunto formado por 40 mollos
O tallo do veciño ten 2 faces máis co meu.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Facer un camiño cando nevaba moito.
Nevou muito esta noite, voulles facer a derrota aos veciños que son moi vellos
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Ofrecer e non dar.
Ti fas moitos abetos pero dar non dás nada.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Facer o posible para deixar unha casa sen viño o día da festa e deixar mal o dono na casa.
Vamos facer as molidas a esa casa.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Xestoso / Vilarello
Acabar con todo.
Ese neno fixo as mulidas.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Abrir paso entre a neve.
Vou facer derrota na neve.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Non facer nada.
A madriña pasaba o tempo facendo na media
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Facer trasnadas.
Fixo unha arrutiada e colleu o coche, aínda que había moi mala andada
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Un grupo de rapaces e rapazas novos.
Vaia fagundaxe hai por aquí!
Fonsagrada
Fonsagrada
Parte superior dunha casa onde se gardan moitas cousas.
A túa casa ten un faiado ben grande.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Falar moi atinadamente.
Falou e declinou; cando el fala a xente cala
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Persoa que fai malas accións.
Es un falcatrúas. Non me esperaba ese engano.
A Fonsagrada
San Pedro de Neiro
Maderne
Forquitada de esterco e tamén copos grandes de neve.
Colleu unha faloba de esterco e tirouna na carretilla.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Cada unha das porcións de auga conxelada que caen cando neva.
Caian unhas boas falopas de neve
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Peto que levaban as mulleres na saia para gardar os cartos.
Levei a faltriqueira á festa.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Que ten restos de comida arredor da boca.
Límpate que estás fañado.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Faragullas que deixan algúns alimentos, sobre todo os cachelos.
Deixache o prato cheo de faragatos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Anaco moi pequeno que se solta do pan ou doutros alimentos feitos con fariña, como as galletas ou os doces
Que non che caian faragullas ao chan
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Receita de aproveitamento que consiste en pasar na tixela a carne ou touciño que sobrou do mediodía e cociñalo cunha masa como a das chulas.
Esta tarde comín faragullos da carne que sobrou do mediodía.
A Fonsagrada
Logares
San Andrés de Logares
Presumir de algo.
El só sabe fardallar dos seus logros.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Saco de tea pequeno que serve para gardar a naviña.
Hai que ir buscar o fardelo que mañá sementamos os nabos.
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Lá ou tea dura que se engancha ao cinto cando se soutan as castañas. Serve para gardalas mentres se recollen.
Acórdate de levar a farrapa para gardar as castañas.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Facer bromas, moitas veces meténdose con alguén.
Gustáballe moito farriar.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Persoa parva, pouco intelixente.
Nunca vin home tan fato coma el.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Separar en dúas partes mediante unha fenda.
A fin de semana pasada fun fender leña.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Utensilio de madeira que se usaba para suxeitar dúas cordas ao transportar toxos. Lazada que se fai para atar os cordóns dos zapatos.
Sempre que ían por toxos volvían cos carros cheos e coas fibelas postas para suxeitar o peso.
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Vilarmeán
Doce para a sobremesa que se fai con ovos, leite ou auga e fariña todo mesturado formando un amoado que se frite nunha filloeira, e ao que se lle pode engadir logo azucre, mel etc.
Fixemos unhos fillolos para o entroiro
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Lamas de Campos
Apoiar con firmeza e seguridade.
Finca ben o pé para non esvarar.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Dor aguda e de pouca duración que se repite.
Tiña os ouvidos inflamados, dábanlle unhas fisguadas tremendas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Nó que se fai na punta dunha corda formando un arco que permite pasar polo mesmo outra corda
Faille unha fivela a esta corda!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Manipular cousas que estaban en orde deixándoas revoltas ou en mal estado.
Estás todo o día fochicando en todo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Calor excesiva e sufocante, con ar quente, moi frecuente en certos días de verán.
No verán fai moita fogaxe na Fonsagrada.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Saco pequeno.
Collín o foleco para meter as patacas.
A Fonsagrada
Lamas de Campos
A Pruida do Vale
Ser moi folgazán.
Es folgazán como a queixada de riba.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Llencias
Ferramenta de madeira para recoller herba e outros vexetais
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Pau de madeira que se utilizaba para remover as papas.
Non pares de darlle ao forcadelo. Que non se che queimen as papas!
A Fonsagrada
Vieiro
A cantidade de pan que se cocía dunha vez e, por extensión, a fariña que se moía e amasaba para facelo.
Vai moer a fornada ao muín.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Comida que consistía, basicamente, en cachos de pan revoltos con ovo fritidos que comían as parturientes e cos que se convidaba tamén as parteiras.
Estanche bos estes fornigos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Ferramenta agrícola formado por un mango longo, xeralmente de madeira, que remata en dúas ou máis puntas.
Collín a herba coa forqueta
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Aparello de labranza con 3 ou 4 dentes rectos e mango, utilízase para coller herba, toxos, etc.
Carguei o remolque de herba coa forquita
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Lamas de Campos
Ferramenta de labranza que consta de unha folla de ferro curva e afiada con un mango longo
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Ferramenta de labranza que consta de unha folla de ferro curva e afiada con un mango curto
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Ferramenta agrícola de ferro en forma de media lúa que se utiliza para cortar.
Cortei a herba co fouzo
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Furgar.
Deixa de fozar no teléfono que mo vas a estropear.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Cortar as pólas dunha árbore deixando só o tronco.
Ese castiñeiro fradeino o ano pasado.
A Fonsagrada
Lamas de Moreira
Lamas de Moreira
Podar unha árbore grande.
Hai que Fradar a nogueira porque case chega ao tellado da casa.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Persoa ou animal delgado, débil, con pouca forza
Ese neno fraqueou de todo
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Corremento de terras, provocado pola chuvia ou outro fenómeno.
De tanto chover abríronse varias freitas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Filloas, doce de forma circular feito con faiña, ovos e leite; pódese comer con azucre ou mel.
Estivemos comendo freixolos onte.
A Fonsagrada
Monteseiro
Monteseiro
Doce típico do entroido que se prepara con ovos, fariña, leite ou auga e ao que se lle pode engadir mel ou azucre.
Os freixós con azucre son os mellores.
A Fonsagrada
San Pedro de Neiro
Xestoso de Neiro
Verdura alongada de cor verde que dentro contén fabas
Vamos comer caldo de fréjoles
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Procede dunha planta que se cultiva na horta, tamén se pode denominar faba.
Fomos coller fréjoles con miña avoa.
A Fonsagrada
Monteseiro
Monteseiro
Masaxe que se dá cando se ten dor nalgunha parte do corpo
Dáme unhas fretas que teño moita dor nas costas!
A Fonsagrada
O Fito
Vilagocende
Planta con follas normalmente verdes e longas, sen frores e que adoita darse en lugares frescos.
No prado de meu pai hai moitas fulgueiras porque as vacas non as comen.
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Vilarmeán
Persoa que no entroido vai vestida cunha careta e trapos da casa.
Ese vai vestido de fuliqueiro
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Parte do carro: paus que se colocaban verticalmente nos laterais deste para suxeitar a carga
A carga de herba pasaba por riba dos fumeiros
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Confianza
Hai pouca fundanza nel, nunca cumpre o que promete
A Fonsagrada
Vilabol de Suarna
Airexín
Expulsar, botar os mocos
O rapaz estaba fungando os mocos
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
O segundo dedo da man, entre o pulgar e o máis longo.
Rompín o furabolos.
A Fonsagrada.
Lamas de Campos.
Vilarmean.
Non gustar un alimento ou unha comida.
A pasta gústalle moito, pero o caldo fúralle o fole
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Trenza que se fai cos allos, coas cebolas, coas mazarocas do millo...para penduralos.
Con estas cebolas vou facer varios furcos.
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Dise de quen anda sempre rebuscando. Persoa que é traballadora.
Moi furgón é! O outro día estaba remexendo no meu bolso.
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Ferramenta para apañar a herba.
Trae a furquita para apañar esta herba.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Queixoiro
Instrumento, xeralmente de madeira, de forma arredondada e alongada, e que serve para fiar
Cómpre moita habilidade para fiar o liño co fuso
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Pinzas de madeira que se utilizaban para apañar as castañas
Colleu os fustes e a farraca para ir soutar
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Freixo
Porción de herba, feo, palla etc., que se ata polo medio.
Tras segar o millo fixen varias gabelas coas palla sobrante.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Aparello que ten un mango curto e serve para cortar herba.
Fun segar a herba coa gabiocha.
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Lamas de Campos
Ferramenta agrícola con dous dentes de ferro grosos e planos
Estaba cavando a terra das cebolas cun gabiocho novo.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Pau relativamente longo cun gancho ou cadea nun extremo e unha argola no outro, que se utiliza para unir a grade ao xugo, dúas xugadas etc.
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Ferramenta agrícola con dous dentes de ferro grosos e planos
Vou co gadaño sacar unhas patacas.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Dise dunha persoa que ten o pelo longo e anda con el desaliñado.
Amaña algo es pelo, menudas gadellas tes!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Cansancio, pesadez, sensación da ausencia de motivación para realizar unha actividade.
Hoxe levanteime con moita galbana
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Forcada de metal e mango de madeira
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Que é alegre.
Luís é un rapaz gallafeiro.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Acción de cruzar dúas pistas, camiños, estradas. Non se aplica noutro contexto.
Estou onde gallan as pistas.
A Fonsagrada
O Trobo
Arquide
Forcada de dous ou tres gallos que se utiliza en diversas tarefas agrícolas.
Recolle o esterco co galleiro!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Calzado dunha peza, todo de madeira e xeralmente con tacos, para preservalo da humidade, que se usa por riba doutro, galocha de zapatilla ou galocha de carpín, utilízasepor riba dos calcetíns gordos.
O home levaba as galochas a polavila.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Persoa agresiva, con carácter enérxico.
É moi galuda, ninguén se atreve a facerlle fronte.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Deixadez de movementos debida o cansancio. Pereza.
Partícula que se mete nun ollo e causa molestia. Argueiro
Dóeme e chórame un ollo, teño unha gamuza.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Pau de breixo seco impregnado de brea ou sebo que se empregaba para alumear.
Ben deitamos do gamuzo para chegar á casa, estaba a noite moi escura.
A Fonsagrada
San Martín de Arroxo
Novío
Dise cando as bestas se arrebullan polo suelo.
Estaban as bestas ganando a cebada.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Queixoiro
Ferramenta con varios dentes curvados, de ferro, con mango de madeira que se utilizaba para sachar
Levaba a gancha para sachar o horto.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Tempo libre, de descanso ou lecer que se usa para socializar.
Non é moi traballadora, gústalle moito a gandaina.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Pau de breixo seco impregnado de brea ou sebo que se empregaba para alumar
Para volver para a casa, alumeamos cun ganzo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Aparello de labranza que ten tres dentes de ferro, serve para traballar na terra.
Botou as fabas cunha garabata.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Mañuzo de ramas finas, xeralmente de uces, que se secaban e ao prenderlles lume alumaban coma se dunha lanterna se tratara
Fun á polavila e levei unhas garabullas
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Lamas de Campos
Trozo de madeira partido para facer o lume.
Mete máis garabullos no lume que vai morrer!
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Atadura para os feixes feita con pallas.
Faille unhas garañolas a estes feixes de palla!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Anaco pequeno de pouca importancia.
Cando me levantei da herba estaba cuberta de garbucios.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise dunha persoa orgullosa.
É unha nena moi garela.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Culler grande e fonda, cun mango longo, que se emprega para servir a comida.
Serviu o xantar cun garfaxo que mercara na feira.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Utensilio de cociña co mango longo e fondo que serve para servir o caldo, a sopa...
Botou a sopa nos pratos coa garfela.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Culler grande de mango longo e vertical para coller comida das potas.
Servín o caldo co garfelo
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Dise de algo feito de xeito mou pouco seguro, soamente aparente.
Como vai durar iso se vai todo de garipola!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Cadea que pendura dunha viga ou elemento similar situado no alto da lareira, cun gancho na parte inferior para suxeitar o pote sobre o lume.
Nas antigas lareiras usábanse as garmalleiras para soster o pote do caldo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Galla cos dentes curvados
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Comida moi lixeira, xeralmente verdura crúa, para persoas ou animais
Con esa garulada que comes, has ter fame deseguida!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Furado que se fai nunha porta para que saian ou entren os gatos.
Ela viu saír un gato pola gateira.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Ferramenta de 2 dentes longos para sachar.
Vai buscar o gaviocho a corte.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Queixoiro
Dise do que é áspero e no que é doado engancharse.
Ese trapo non vale para limpar a madeira, é moi gazpalloso.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Resto dunha cana secundaria ao ser cortada non arrentes doutra máis importante.
Quedáronlle guízpios e aínda han valer para enganchar neles!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Partícula de calquera material, de pequeno tamaño
Caeu un gorbizo no caldo
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Porción pequena dun líquido ou bebida que se bebe dunha vez.
Dáme un gorolo da botella de viño que mercaches!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Tubos cartilaxinosos que forman parte do aparato respiratorio
Cando se fan os roxóns, bótanselles os gorxipos.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Cesta grande e fonda con asas.
Leva o goxo cheo de castañas
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Persoa ou cousa que é agradable, de trato fácil, que se adapta facilmente
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Aparello de labranza que serve para rastrillar a terra.
Fomos pasar o grade ás patacas.
A Fonsagrada
San Pedro de Neiro
Maderne
Orixinarse ou comezar a desenvolverse unha cousa, principalmente algo inmaterial.
Hai un mes que botei as patacas nesta chousa.... e mira como xa grilan! Nótase que esta terra é fértil!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Gromo que dá lugar a unha nova planta
As patacas xa grilaron
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
sementes dunha froita
Gardei as grouñas da mazá que me deches para plantar.
A Fonsagrada
Fonfría
Fonfría
Vento frio (do norte).
Que guilia máis fria!
A Fonsagrada
San Martín
Vilagocende
Vento moi frío e seco.
Onte á noite fixo moita guilsa.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Pau de madeira onde se colocaba a garmalleira
Rompeu o guindastre e caeu a garmalleira!
A Fonsagrada
Paradavella
Chaín
Golpe que se da coa man en calquera parte do corpo, normalmente na cara
Miña madriña deume unha gulifada porque rompín seis vasos por facer o parvo.
A Fonsagrada
San Pedro de Neiro
Xestoso de Neiro
Vixiar a vida dos demais sen motivo algún.
Non fai máis que gulifar a ver quen vén a miña casa!
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Utensilio que se utiliza para coller herba .
Estívenlle botando herba ás vacas coa orca.
A Fonsagrada
Louxas
Louxas
De tacto suave
Esta tea é moi humilde
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Antes, pero fai pouco
Iñantas fun as berzas.
A Fonsagrada
Lamas de Campos
A Pruida do Vale
No momento inmediatamente anterior.
Iñantes de chamar á porta parou na entrada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Antes.
Iñantias veu aquí o rapaz preguntar por ti.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Queixoiro
Peza de ferro, polo xeral con punta cónica nun dos lados, na que se traballan os metais co martelo.
O ferreiro mazaba o ferro na incre.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Expandir
A covid inziouse moi rápido.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Ir a unha competición entre dous.
Imos á empincha, a ver quen acaba antes
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Ir amodo e con coidado.
Vaite angorde por aí.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Facer algo que non ten remedio.
Isto non ten volta atrás, fuches arar unha leira a Toledo
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Ir dar unha volta.
Vou dar un volero, a ver se madureceron as peras
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Ir dar unha volta.
Foi dar unha rabeluada á horta e veu cun manuzo de nabizas
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Ir dar unha volta.
Vou dar unha volada, a ver se as pitas puxeron
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Dicíase con intención de que sacar a alguén de diante, mandándoo a un lugar imposible porque as pitas non mexan.
Neno, vai mirar como mexan as pitas (cando queren falar cousas de maiores)
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Por enriba dunha superficie.
Oi nenín, vai tornar as ovellas que van por sobre da quella.
A Fonsagrada
Lamas de Moreira
Paradiñas
Meterte onde non te chaman.
Non vaias zapar aí, puxen a roupa enxugar
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Tipo de medicina.
Ela tivo que tomar a labeta para recuperarse.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Traballo mal feito.
A tormenta fixo unha boa laborada no horto.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Expresar pena ou o sufrimento mediante choros, xemidos ou palabras.
Atei o can coa cadea e pasou todo o día a laiar.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Persoa agresiva, que se mete en todo e non cala ante nada.
Lucía é unha langrista, nunca está de acordo coas decisións.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Laiar, referente a un can.
Ese can que lanxe non é meu.
A Fonsagrada
Monteseiro
Monteseiro
Lama que se fai nos camiños de terra cando chove.
Hoxe hai moita latrina.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Cobra pequena
Vin un lebracho no medio do camiño
A Fonsagrada
cereixido
Santiso
Capacidade de ter unha boa relación con outra persoa.
A nora e a sogra leiran ben.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Superficie plana na que vai a carga do carro
Podreceu o leito do carro por deixalo á auga
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise da persoa que fala moito.
Esa rapaza ten moita lendia.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Falar moito e alto.
Esa persoa non fai máis que lericar.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Persoa que chas fai e non o di
Ese é un bo lesma!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilarín de Abaixo
Expresión de sorpresa.
Como que tiveron un accidente? Léveme o dengue!
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Vilarmeán
Molusco terrestre que se arrastra polo chan
Pisei un limaco
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Limaco. Molusco terrestre, de cor negra, que se arrastra polo chan
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Acción de queixarse.
Martín fíxose dano e está a linxir
A Fonsagrada
Suarna
San Martín de Suarna
Dise dunha persoa aguda, que ten habilidade para chegara á verdade das cousas.
Alba é moi lízcara.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Que ten a mente áxil e enxeñosa, que sabe o que lle convén e actúa conforme a iso.
Es moi lizgairo, pero neste caso enganácheste.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Nin frío nin quente
A auga está lizquente
A Fonsagrada
Fonsagrada
Fonsagrada
Dise do que é gordo e suscita tenrura.
Ese neno estache ben londrido.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Logo, dentro dun pouco.
Vou logo!
A Fonsagrada
Allonca
Pántaras
Pata do polo.
Eu quero o loxigón do polo para comer.
A Fonsagrada
Logares
San Andrés de Logares
Suciedade abundante e impregnada en algo.
Que luria teñen estes pantalois!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Cousa mal feita, sen xeito, atrapallada.
Esta comida é unha magallada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise cando algo está mal coidado.
Eso está moi mal traído.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Mal estado do camiño que dificulta o andar por el, xeralmente úsase cando está nevado.
Onte nevou toda a noite, agora hai moi mala andada
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Paus longos que se empregan para mallar
Antes mallábase ó malle
A Fonsagrada
Cereixido
O Vilarón
Paus longos que se empregn para mallar
Agora xa non hai mallas e por iso tampouco quedan mallos
A Fonsagrada
O Vilar da Cuiña
Liñares
Conxunto de animais da mesma especie que andan xuntos
As ovellas que apareceron mortas naquela braña foron devoradas por unha manada de lobos.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Loa a alguén, neste caso a unha muller. Ben por ela!
Sacou adiante o negocio ela soa; manaia sea ela!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Meu Deus! Mi madriña!
Manga do demo! Ca comida que me deches, teño para a semana
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dor que sentes no corpo logo de facer moito exercicio ou de facer traballos moi duros.
Tivo sacando o cuito tres días e ao rematar tiña moitas maniotas.
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Vilarmeán
Lote de verduras que caben nunha man
Comprei un manuzo de cebolo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Recipiente ou lugar preparado para botarlles de comer aos animais, acondicionado de maneira que só poidan acceder a el coa cabeza
Boteilles herba ás vacas nas manxadoiras
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Rosquiñas de masa frita que se facían especialmente polo entroiro
Polo entroiro, marabillas e filloas.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise da roupa vella, que xa está descosida ou rota.
Vaia maranfaño levas posto!
A Fonsagrada
Louxas
Louxas
Grupo pequeno e ben construido de mollos que se facían nas fincas despois de segados agardando seren recollidos
Acabamos de segar e xuntamos os mollos en marrotos
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Pecho de unha soa peza que xira sobre unha punta cravada na parte central e serve para pechar por dentro.
Pechei a fiestra coa martabela.
A Fonsagrada
San Martín de Arroxo
Novío
Recipiente alongado de madeira, que se utilizaba na matanza, e tamén para dar de comer aos animais
Botou o caldo que quedaba na maseira dos cochos
A Fonsagrada
O Fito
Aldomán
Dedo gordo da man
Deu un golpe no matapollos.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Falta de gana para facer un traballo.
Menuda maula que tes
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Mazá de pequeno tamaño e normalmente de mala calidade
Este ano a maceira deu uns mazaúcos que pouco valen
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Graña de Chao de Fornos
Remexer, mover algo.
O caldo de verzas hai que mecelo moito para que cozan ben
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Conxunto de mollos dispostos en forma circular e terminado en pico
Fixen unha meda con 20 faces.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Fillo/a que herda a casa, xeralmente o maior. Meirazo
O meirazgo herdou a casa e as leiras
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Fillo maior e herdeiro da casa
Vou deixarlle a casa ao meirazo
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Mamífero carnívoro de cabeza branca e negra
Os melandros non son xabariles
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Coser un cacho de tea nunha prenda que está rota.
Leva o pantalón á costureira para que cho mende.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Paxaro cantor de tamaño medio con plumaxe negra e pico amarelo no macho e plumaxe e pico pardos na femia
Mentras paseaba vin unha merma na rama da árbore.
Grandas de Salime
Grandas
Grandas
Asento pequeno, sinxelo; normalmente con unha táboa e tres patas
Muxía as vacas sentado nun meso.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Planta herbácea de follas rastreiras. Carrelo.
Estivemos toda a tarde arrancando mexacais na horta.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Unha cousa moi pequena de algo.
É unha micuada, non da nin para probar!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Sentimento que ten unha persoa moi consentida, xeralmente un neno/a. Meco.
Sempre consigue o que quere, ten moito mioco
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Parte branda no interior do cranio
Dóeme a miola
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Non facer nada.
Non lé a revista, só mira os santos
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Dise da persoa que está distraída, sen atender ao importante.
Cando lle pediron a resposta, estaba mirando para as murolas, non se enterou nin da pregunta.
A Fonsagrada.
A Fonsagrada.
A Fonsagrada.
Dise de quen está moi delgado e non ten forza.
Es un mixiricas! Tes que comer máis que estás nos ósos.
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Disco de pedra que se xira rapidamente arredor dun eixe, úsase para afiar ferramentas
Afilei o coitelo onte para a matanza na mola
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Brando, de baixa dureza.
O novo sofá é dun material moi mole.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Conxunto de vexetais cortados, como toxo, fento..., que se bota no lugar onde están os animais para mantelos secos e para que fagan esterco.
Trouxemos o molime para estrar as vacas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Acción e efecto de mollar ou mollarse.
Pillaches unha molleira e vas pillar un catarro...
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Brazado de trigo ou centeo que se ataba cun puñado de pallas.
Temos moitos mollos que atar.
Grandas de Salime
Grandas
Grandas
Sacar o leite do ubre ás femias de certos animais premendo e estirándolles os tetos ou mediante procedementos mecánicos.
O xato non mama e teño que moncer a vaca todos os días.
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Conxunto de chourizos, androllas e butelos que se colgaban a curar ao fume no caínzo.
Era de casa rica, tiñan moito mondongo
A Fonsagrada
San Martín de suarna
Llencias
Algo que tira ao monte. Algún animal doméstico que non vai de gana para a casa.
É moi montarego, se non vas buscalo , aló queda!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Conxunto de herba apilado.
No prado de enriba da casa fixen dez moreas.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Armazón que se coloca na lareira para apoiar a leña.
Quédanche no morillo unhas poucas achas.
A Fonsagrada
San Martín de Arroxo
Novío
Fuxir, marchar rapidamente un animal cando o pican as moscas; xeralmente, aplícase ás vacas.
Onte moscaron as vacas.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Insecto que se cría no trigo, centeo, chícharos e demais legumes.
Ao baleirar o trigo no ferrado, saíron unha chea de moscos.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Golpe dado na cara coa man aberta.
Vouche dar unha moucuada con que te andes a morfar de min...
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Elemento indefinido,non identificable, moi ao lonxe, pouco máis que un punto negro.
Qué será aquel mouriato que se ve enfronte?
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Soporte de pau cun ferro na punta onde se poñía o gamuzo.
Collín o mozo para ter luz.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Úsase en expresións negativas.
Non me gusta muchazo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Peza de coiro ou tea, xeralmente chea de palla, herba etc., que se lles pon aos bois ou ás vacas entre os cornos para que non os manque o xugo cando van xunguidos pola cabeza e non polo pescozo
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Conxunto de toxos, herba e folgueiras mesturado que se usa para estrar o gando.
Vai polo mulido para estrar a corte dos xatos.
A Fonsagrada
A Trapa
A Trapa
Buscar algo.
Andei a murar o meu equipo de pesca.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Dise dunha persoa moi parada, que non é moi decidida.
Non esperes nada del, é un murgueiro.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilarín de baxo
Dise de quen anda sempre coa cabeza baixa e que non mira para quen está falando.
É tan murón que nin mira para min cando lle falo.
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Bicho morto e podrecido que desprende cheiro
Cheira como un murriato
A Fonsagrada
Vilabol de Suarna
Airexín
Todo o relacionado coa muxidura dos animais
Hai que preparar as cousas para a muxén.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Sacar o leite ás vacas, cabras, etc. tirándolles dos tetos.
Vai muxir as vacas que xa é hora.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Tormenta de neve.
As nubes indican que vai vir un nevarío.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Nada. Nin un chisquiño.
O ano pasado non nevou nin grena ata o mes de xaneiro
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Varios dias seguidos de chuvia ou neve.
Veu unha noada nunca vista
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Bóla de fío ou la enrolada de xeito ordenado.
Gastou un nobelo de la para facer o xersei.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Lazo que se fai cun ou varios obxectos flexibles (fío, corda) e que se aperta tirando dos dous cabos de maneira que sexa difícil de soltar por si só.
Fixo un noiro na corda
Grandas de Salime
Robledo
Robledo
Superficie de terreo moi inclinada ou case vertical nun desnivel á beira dun camiño, estrada etc.
Caeu do noiro.
Ribeira de Piquín
Os Vaos
Vilarpescozo
Noite clara / Lúa chea.
Non saias, fai unha noite de lobos
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Non é necesario.
Non traballes tanto, non hai mester
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Non sei nada, non teño idea.
Non che sei pinta sobre eso.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Queixoiro
Tomar precaucións
Vamos ir para para casa axina non vaia ser o demo que chova.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Ir de paseo sen facer nada.
Eses dous foron norear cando estaban ben mellor traballando na casa
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Bulto que sae no corpo.
Dei un golpe na vidalla e saime un noucro.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Nocello. Articulación entre a perna e o pé.
Déronme un golpe no nuelo xogando ao fútbol.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
No ano en que estamos, na actualidade, hoxe en día.
Ogano non parou de chover.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Recipiente, xeralmente redondo, usado para cociñar. Pota.
Bota as patacas na ola do caldo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Buscar algo utilizando o olfato. Andar meténdose en asuntos doutros.
Non veñas osmar por aquí, non teño o que buscas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Abertura que se fai no chan para canalizar a auga da chuvia ao redor da casa ou para regar un prado aproveitando a auga dos camiños.
Fixo un ougueiro enriba da casa para que pasara a auga.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Ter desexo de algo
Ouviaba porque me comprasen un vestido.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Cantidade de algo que se pode coller cunha pa.
Onte collín unha pa de terra.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Tipo de árbore de folla caduca parecida á da vide co peciolo vermello.
Cortaron o padrairo da praza.
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Persoa algo bruta e non moi lista.
Ese neno é moi pailaroco porque non estuda nada.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise dunha persoa pouco intelixente ou que non comprende ben as cousas.
Aquela muller é unha palimoca, non se entera de nada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Que é pouco intelixente
Ese é un palimocas de coidado.
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Falar moito con alguén
A nai da miña amiga e a miña estaban dándolle ao palique.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Lugar onde se almacena a herba seca e a palla.
A carón da casa da miña avoa hai unha palleira.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Morea de palla ou de herba seca en forma de cono, que se fai na eira de tal xeito que non se molle coas choivas.
Despois de segar, fanse os palleiros.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Persoa atontada, pouco espabilada.
Este rapaz é ben pámpano, non se entera de nada.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Mentira ou bulo que circula entre a xente.
Non me veñas con pandulladas.
A Fonsagrada
Cuíñas
Aldomán
Mentira que se intenta contar.
Luís, para de dicir pantominadas.
A Fonsagrada
Suarna
San Martín de Suarna
Espiga de millo.
Vamos esfollar as paollas para as pitas
Neguiera de Muñiz
San Salvador de Negueira
Bustelo de Murias
Porción de líquido que se bebe dunha soa vez.
Vou beber un papado de auga que teño sede.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Insecto da familia dos coccinélidos de forma arredondada, con élitros de cores vivas, xeralmente vermellos con sete puntos negros.
Coñece moitas adiviñas sobre o papasol.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Tipo de paxaro que destaca pola cor avermellada do papo.
O paporrubio é un paxaro moi común en Galicia.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Comentario esaxerado e, moitas veces, inventado.
Non me veñas con paraxismas que non che creo nada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Deformación moi esaxerada de algo, mesmo unha invención.
Que paraxismada! Que cha vou crer...
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Cuberta exterior máis ou menos grosa dalgúns froitos, como a pataca, a laranxa, a mazá etc.
Deulle as parazas das patacas aos porcos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Lugar elevado onde se gardan as patacas para telas todas xuntas e que sexa máis fácil levalas para a cociña. Faiado
Sacamos as patacas e fomos gardalas o parreiro.
A Fonsagrada
San Pedro de Neiro
Xestoso de Neiro
Acción de dividir ou repartir algo entre un grupo concreto de persoas.
Mañá a mediodía imos facer as partixas das casa do avó.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Comida que se fai despois dun tempo de levantarse da cama.
Ás dez da mañá pararon para tomar a parva.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Soporte para candil de gas, de pé, moi simple. Persoa que abraia ou se asombra por calquera cousa, ou que permanece sen reaccionar.
Mira que non tropeces no pasmón e tires o candil! Quedaches como un pasmón cando viches aquela moza!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Persoa atontada, con pouca malicia.
Ese rapaz é un paspán.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Persoa que presenta un aspecto sucio e descoidado, que non se lava.
Déronlle alugamento a aquel vello pastrán.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Obxecto plano ou aplanado
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Moverse dun lado para outro con pasos curtos.
Para de paticar! Estasme mareando.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
1 Insecto que posúe antenas, aparello bucal en forma de trompa e ás coloridas. 2 Órgano situado á esquerda do estómago que realiza funcións sanguíneas; bazo.
1 Esa paxarela ten as ás moi bonitas. 2 Sácalle a paxarela ao unto.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Peza de roupa de home ou muller, especialmente a roupa interior.
Puxo uns paxelos ao clareo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Mecanismo metálico movido cunha chave que serve para pechar portas, caixóns, maletas, tapas...
Deixou a chave na pecheira.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Taco de madeira ou pequeno pau chantado nunha parede ou tabique para colgar algo.
Vou poñer unhos pechos na parede para colgar as chaquetas.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Parte final da tripa gorda dos cochos (o cego) que se enchía de carne con óso, de xeito similar ao butelo.
Comeron un butelo e un pegureiro.
A Fonsagrada
Llencias
Rabaño de ovellas e cabras
De nena fun moito cos pelandros.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Dise da persoa que é moi aproveitada, que fai todo por interese. Tamén se di do comerciante que ten uns precios moi elevados.
Iso non vai pelar en auga fría. Nesa tenda non pelan en auga fría.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Enfermidade leve e contaxiosa.
Con estes cambios de tempo é fácil coller unha peleirada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Pel de animais
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Pel dun animal. Pelello.
No butelo bótanse tamén pelexos dos cochos.
A Fonsagrada
Aldomán
Pasar o cereal por unha peneira ou cribo para limpalo.
Aproveitaba cando había vento para peneirar o trigo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Que inxeriu bebidas alcólicas en exceso.
Non lle fagas caso, está peneque.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Comidas especiais, distintas das que comía o resto da familia.
Era de moi mala boca, só comía peperitos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Pedir a alguén que diga [aquilo que se desexa saber].
Que che perguntou Xiana?
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise da persoa que é traviesa, traste, saltarín.
Ese neno é un perico, subiu á árbore.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Pelo que tapa a fronte. Floco
Tés que cortar a perrera que che tapa os ollos
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Cesto grande de madeira estreito no fondo e ancho na boca
Leva o peselo cheo de castañas
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Ferramenta dobre, cun pico e cunha especia de axada de ferro con mango de madeira.
Fixo o rego coa peta.
A Fonsagrada
San Martín de Arroxo
Novío
Dar golpes repetidos e non moi fortes.
O neno non fai mais que petelar.
A Fonsagrada
San Martín
Vilagocende
Dise da persoa aloucada, de pouco xuízo, rebelde.
Tei irmán é un petromás.
A Fonsagrada
San Martín de Arroxo
Novío
Parte da horta máis grande destinada a un só cultivo.
Este ano imos plantar cebolas na peza.
Fonsagrada
Fonsagrada
Fonsagrada
Inflamación das glándulas Parótidas. Parotidite
Non foi á escola porque tiña os pezorellos
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Tipo de insulto.
Vaia pezorga estás feito...
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Tempo con nubes baixas, néboa, chuvia persistente e fina.
Hoxe hai moita pezurga.
A Fonsagrada
Ferreirous
Ferreirous
Lugar onde se botan as sementes de certas plantas e onde se crían durante un curto período de tempo, para seren logo transplantadas.
Montou un pibideiro no xardín para sementar unha pouca horta.
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Apeiro composto por dous gallos de ferro paralelos, moi agudos, e por un mango de pau, que se emprega para arrancar o esterco e para outros usos. Gadaño. Gabiocho
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Picadura dun insecto.
Teño os brazos cheos de picuadas de mosquitos
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Morcilla de osos. Persoa que coida o gando, pastor.
Fixemos os pigüreiros e os chorizos onte. Meu avó é pigureiro: ten cen ovellas.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Volta que se dá apoiando as mans ou a cabeza no chan e deixándose caer sobre o lombo.
Deu a pinchacarneira no monte.
A Fonsagrada
O Fito
Impregnar, cubrir ou poñer en contacto cun líquido [un corpo ou unha superficie], mollar.
Puxenme pingando.
A Fonsagrada
Monteseiro
Monteseiro
Graxa sólida dos cochos.
Antano usábase o pingo para fritir.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Gota gorda.
Caeume unha pingueira na cabeza
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Persoa gamberra ou rebuldeira.
Deixa de subirte enriba das árbores, eres un pinougo.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Gustar, sentir atracción.
Ela pintoume ben desde o o primeiro momento. Regaloume un abrigo e pintoume ben.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Anaco de saco que se colocaba nas pernas para non picalas cando se ía aos toxos
Menos mal que levaba piqueiros nas pernas. Os toxos acaban comigo!
A Fonsagrada
Pacios
Mourisco
Dise de quen non ten a capacidade para realizar certas actividades.
Súa nai chamoulle piqueiro escurrecachos cando lle metían gol.
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Zona elevada e de difícil acceso
Subiu a ese piricueto e case cae.
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Cortar o toxo en pedazos máis pequenos para dárllelo aos animais
Pisou o toxo para a mula
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Dise dun rapaz moi esperto e amigo de facer trasnadas, pillabán.
Este neno é moi pispante, sempre anda a facer trasnadas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Órgano do aparello xenital masculino que serve para copular e miccionar.
Vouche cortar o pisquelo se te portas mal...
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Dise de alguén que é sabichosa, rexoubeira.
Manola é unha veciña moi pisquirida: sabe a vida de toda a aldea!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
San Martín de Suarna
Dise da persoa aloucada, de pouco xuízo.
Non lle fagas caso, é un pistroxo
A Fonsagrada
Xestoso-A Bastida
Porción pequena de terra de cultivo.
Non botou máis que un piteiro de patacas
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Pequena porción de algo; un chisco.
Bótalle un pizparro de sal á sopa, está sosa.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Pata do polo.
O que máis lle gusta son os pizpiernos do polo.
A Fonsagrada
Vilamaior do Trobo
Dise de alguén moi perfeccionista, moi rara.
Menudo pizpiñeiro está feito Ramón, gústalle que as cousas saian perfectas.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
O resto que queda dun xabón que posúe forma de lámina.
Vou mercar un xabón xa que soamente queda unha poda.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Ferramenta de labranza que consta de unha folla de ferro curva e afiada con un mango curto, máis grande que o foucín
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Estante longo e ancho, xeralmente de madeira, para pousar comida para os animais.
Trouxo un feixe de verzas e pousouno no poio.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
A Graña de Chao de Fornos
Peza de roupa, feita de coiro, para poñer nas pernas cando se montaba a cabalo.
Teño unhas polainas novas para montar a cabalo.
A Fonsagrada
San Pedro
Mazaeda
Polos pelos, por pouco.
Polas zarapelas non nos colleu ese coche.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Reunión nocturna que ten lugar nalgunhas casas durante o inverno co fin de pasar unhas horas de faladoiro
Concha, imos de polavila á casa de María?
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Saída de noite, no inverno, á casa dalgún veciño par falar, contar contos, xoga-la partida...
Vide á polavila hoxe a noite e botamos uns contos.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Terreo ou horta plantada de árbores froiteiras, especialmente de maceiras.
Menudo pomar ten a miña veciña na aldea!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Colocar a roupa enxabonada nun campo durante toda a noite
O mantel tiña moitas manchas, houbo que poñelo ao clareo
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Insistir en algo repetidamente.
Miña avoa non me paraba de porfiar que comese
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Follas tubulares da cebola que se utilizan para facer o caldo.
Gústame o caldo de porreto con ervellos
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Porta grande, de entrada á corrada ou á casa.
Pola portada de madeira accédese á corrada desa casa.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Porta ou cancela pequena
Pecha o porteleiro do horto
A Fonsagrada
Vilabol de Suarna
Airexín
Parte superior das portas que teñen dúas partes.
Pechade porta e portelo que vai moito frio.
Negueira
Bustavedelle
Porta pequena.
Para entrar no galiñeiro tiña un portuxo pequeno.
A Fonsagrada
Vieiro
Pota de menor tamaño.
Pásame o pote que está no armario.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Dise daquela persoa con pouca personalidade ou demasiado tranquilo.
Que pousamangorde es!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Partícula con lume ou xa reducida a cinsa que salta dun corpo en chamas.
Había un incendio e entroume unha povisa no ollo
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Capa de neve fina que se orixina cando neva pouco.
Onte á noite nevou pero só caeu unha povisada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise de alguén pouco honesto,mentiroso é non de fiar.
Ela é unha prea non te fies!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise dunha persoa que convida a outras e ofrécelles moitas cousas.
Era moi preciado. Na súa casa sempre había comida para os forasteiros.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Canle cheo de auga. Cantidade de cousas superior á que colle nunha mau
Esta presada leva a auga ao muíño.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Acción de facer surcos ou regos na terra para repartir a auga polo prado. Presiar
Meu pai e miña nai foron presar ao prado de aquí ao lado.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Facer as presas ou regos que se utilizaban para distribuir a auga polos prados.
Hai que presear para aproveitar ben a auga.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Persoa inquieta e apurada, que quere ou fai todo ao momento (con sentido pexorativo)
Ela é unha persoa préxima.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Persoa ou animal que insiste moito para conseguir algunha cousa
Ti eres moi prieiro.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Falta de vontade para traballar ou para realizar calquera acción
Tes moita priguiza rapaz.
A Fonsagrada
Fonsagrada
Fonsagrada
Prenda que ubicada na cabeza serve para protexer a mesma do sol.
Traeme unha pucha que fai moito sol!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Lugar onde descansan as galiñas
As pitas xa tan no puleiro.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Cuberta exterior máis ou menos grosa dalgúns froitos, como a pataca, a laranxa, a mazá etc. Cuberta exterior dalgunhas árbores.
As pulgazas das patacas son pra os cochos
A Fonsagrada
Allonca
Páantaras
Levantar o aire a neve en po.
Mirade como o vento, pulvuriña a neve que cae!
A Fonsagrada
Ferreirous
Ferreirous
Árbore que produce mazás. Designa unha única árbore e non o conxunto.
Collín unhas mazás deste pumar para facer marmelada.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Ferramenta de corte para ferrar as bestas.
Trae o puxabante que vou ferrar as bestas.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Queixoiro
Apostar, ofrecer unha cantidade nunha poxa.
Puxou polo carneiro ata que o conseguiu!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Quedar louco, quedar pasmado, quedar sorprendido, quedar abraido...
Díxome que ía casar e quedei copa
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Perder nun xogo.
Nesta partida quedei polloa
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Non facer alguén bazas ou tantos cando está a participar nun xogo de naipes.
Neste xogo quedei zapateira
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Acción e efecto de queimar, de facer arder, incendio.
Menuda queima houbo na Fonsagrada: arderon unha ducia de casas!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Parte do corpo onde se atopan os dentes de abaixo
Dóeme a queixada de tanto comer.
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Rúa ou camiño moi estreitos.
Oe neniño, vai tornar as ovellas que van por sobre da quella!
A Fonsagrada
Lamas de Moreira
Paradiñas
Disputa violenta acompañada de enfrontamento físico.
Un tipo sacou unha navalla e amañouse unha quimera.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Lámpada provista dun depósito de combustible e un tubo de vidro dentro do cal se produce a chama.
Caeume o quinqué e prendeu lume na alfombra.
A Fonsagrada
Vilagocende
San Martín
Quitarlle o orgullo, baixarlle os fumes a alguén.
Nada do que se facía aquí lle valía, pero xa se encargou a vida de quitarlle os fueros
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Que pode acontecer ou non.
Quizabias choiva hoxe!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Varas ou agarradeiras do arado, por onde se collía este para arar.
Agarra o arado ben polas rabelas para guialo polo rego!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Nabos pequenos.
Ía coller cimos, pero os nabos aínda son uns rabicos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Persoa de enfado sinxelo, rápido e continuo.
Es un rabión.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Mango de calquera ferramenta
Rompeulle o rabizo do fouzo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Crear feridas superficiais coas unllas ou cunha planta espiñenta.
O gato rabuñoume a cara.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Peza do carro con forma de Y que se poñía na parte dianteira para suxeitar os laterais.
Non botes a leña tan encima do rangueiro!
A Fonsagrada
Xestoso de Riba
Dise de alguén non é xenerosa, que non dá aos demais, máis ben aprovéitase doutros / as.
Era moi rañón; axudoulle a carretar o trigo e nin sequera o convidou!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Protestar polo baixo, sobre todo cando tes que facer algo que non che apetece
A Fonsagrada
Vilabol de Suarna
Airexín
Especie de espátula de ferro que se utilizaba para limpar a artesa despois de quitar a masa do pan.
Trae a rapadoira que vou limpar a artesa!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Conxunto de elementos colocados un detrás do outro.
Facede unha rea de patacas!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Peza de punto de la, que pode ter forma triangular ou de capa moi curta, utilizada polas mulleres como abrigo sobre os ombreiros e as costas.
Pon a rebeca que fai frío!
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Friaxe
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Persoa que non se deixa guiar. Testán.
Este pequeno é un rebezo
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Xirar sobre sí mesmo.
Deixa de rebilbar, vas marear!
A Fonsagrada
Suarna
Llencias
Engurrar o nariz para mostrar desagrado.
Rebixiu o fucín cando lle ofreceron caracois para comer.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Volta que se dá apoiando as mans ou a cabeza no chan, deixándose caer sobre o lombo.
Andaban os rapaces a rebullóns pola rúa.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Xugada que vai na parte de atrás dun carro cargado, cando ten que baixar unha pendente.
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
O último fillo dun matrimonio que naceu por sorpresa.
O fillo máis novo de Maruxa e Pepe é o rechozo da familia xa que foi concebido sen buscalo.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Que opón resistencia a un esforzo, a unha acción. Falto de suavidade no seu funcionamento.
Esta porta non cede, está recia.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Grupo de persoas que van unha detrás de outra
Cara a festa ía unha recua de xente.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Acción de repetir algo moitas veces.
O seu fillo non para de recunearlle ao pai.
A Fonsagrada
Suarna
San Martín de Suarna
Fillo máis novo da familia.
Cando non contaban ter mais fillos, chegou o redrollo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Prenda que se usaba antigamente e que se levaba debaixo da saia.
A miña avoa cando era nova usaba un refaxo.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Moverse o vento circularmente.
Vaia como refolea hoxe o vento
Fonsagrada
Monteseiro
Dise dun neno rechoncho, gordecho.
Está un neno ben guapo, ben regalufo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Rotura dun corpo sólido.
Despois do terremoto, regañouse a parede.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dividir en anacos moi pequenos [unha cousa], mesmo ata facela po.
Para facer unha boa torta da avoa, Pepa sempre rela chocolate chaparro e logo derreteo a baño maría.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Lóstrego
Caeu un relistro e fendeu o carballo
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Aparello feito de fios e dunha peza, bastante gorda que utilizaban para atar os toxos nos carros. Trelo.
Atei o carro co rello pa que non caesen os toxos.
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Lamas de Campos
Relampar, caer relampos, relistrar.
Relusca, vai haber tormenta!
A Fonsagrada
Freixo
Negociar o prezo de algo que se vende ou compra.
Remaquiei a moto ata que ma deixou en catrocentos euros.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Darlle voltas a algo.
Deixa de remoer e di a verdade.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Restos dunha fogueira aínda ardentes.
Saben moi ben os chourizos asados no remole.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Órgano produtor de leite, en forma de bolsa, con varios tetos, que teñen certos mamíferos femias entre as patas posteriores.
Andaches tirando dos remollos daquela vaca e non conseguiches muxir nin un caldeiro de leite!
A Fonsagrada
Suarna
San Martín de Suarna
Son que se produce ao rozar dous obxectos ou partes do corpo.
A porta renxía ao abrila.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise cando o pelo ou cabelo se pon teso, de punta a causa de sensacións como o frío, o medo, a repugnancia etc.
Estou algo repenuxado xa que vai frio
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dar voltas.
Maruxa soñou que andaba a resbilbar pola braña adiante.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Descansar. Parar para coller aire cando estás facendo exercicio físico
Traballou todo o día sen resollar
A Fonsagrada
Vilabol de Suarna
Airexín
Ferida nos dedos.
Teño un respigo no dedo pulgar.
A Fonsagrada
Monteseiro
Pau pequeniño de madeira que se che crava na man.
Cravóuseme unha restela por ir á leña.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Instrumento para separar o liño da estopa.
A Fonsagrada
Xestoso de Riba
Trenza que se fai cos allos, coas cebolas, coas mazarocas do millo etc., para penduralos.
Sementei uns allos e unhas cebolas tan boas para facer un restre con eles.
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Últimos produtos da horta recollidos na súa temporada.
Estas son al últimas restrebas da temporada.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Residuo de algunha cousa.
David, recolle os restroballos que tirache no chan!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
[Cousa] tremer de maneira intensa e repetida.
O trono fixo retremer os cristais da casa.
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Atropelar ou pasar por riba.
Reubillaron a Antonio.
A Fonsagrada
Suarna
San Martín de Suarna
Axudar, dar limosna, compartir.
O cura deulle un reubillo ao vagabundo.
A Fonsagrada
Suarna
San Martín de Suarna
Dise dunha persoa ou froita que ten moitas enrugas.
As patacas están revillidas
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Diminuir de tamaño ou de volume.
As mazás foron revendo ao cocer.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise de alguén que está arrugado.
Está revillido como un figo paso
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Disputas caprichosas que acaban provocando rancor.
Os marcos das leiras provocaron sempre moitas revingueitas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Valerse por si mesmo.
O avó de Carme réxese ben para os anos que ten.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Apretar os dentes uns contra outros metendo ruxida.
Antón, co enfadado que estaba, vai ben cheo de rilar os dentes.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Prenda de roupa que se utiliza por enriba da camiseta (xersei).
Púxose o ringo antes de saír a pasear.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Golpe de risa, manifestación sonora e prolongada da risa.
De repente Marcelo escachou a risadas lembrando a súa noite de esmorga.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Acción de rir, especialmente a súa manifestación sonora.
Menuda risura ten o rapaz...
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Referido ás persoas ociosas, que non teñen gana de traballar e non toman o traballo en serio
É unha persoa rixosa que foi capaz de sacar o negocio adiante.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Pau onde se enrola la principalmente e que se utiliza para fiar.
Collin a roca para fiar.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Utensilio onde se pon a lá para fiar.
Trae a roca de fiar e facemos un xersei.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Lugar ou cuarto pequeno onde se gardan trastes, ferramentas, etc.
Gardaba as vasoiras nun rocho debaixo das escaleiras.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Lugar que está delimitado ao redor dun punto (contorna).
É a árbore máis grande de toda a rodeada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Utensilio formado por un mango que ten nun dos seus extremos unha táboa perpendicular en forma de semicírculo, utilízase para quitar as brasas do forno
Quitou as brasas do forno co rodo.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Escatimar, aforrar con ruindade.
Quen roncellan es, non me convidaches a un café!
A Fonsagrada
Suarna
San Martín de Suarna
Peza da gaita, dividida en tubos, máis pequena que o roncón.
Considérase que a gaita galega xa usaba no século XIII o ronquilla.
A Fonsagrada
Aldomán
Mastigar algo moi duro .
O pan de onte estaba malo de rouchar.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Obxecto natural pequeno e de mal aspecto.
Collín unhos rougaños que botou a pereira da horta.
A Fonsagrada
Lamas de Moreira
Lamas de Moreira
Zona con moitas pedras, pedregal.
Ao baixar a rouñeira tropecei coas pedras.
Grandas de salime.
Malneira
Malneira
Anaco de carne máis ou menos graxenta ou de febra torrada que queda despois de derreter as graxas do porco no proceso de elaboración do pingo
Derretemos os roxóns a semana pasada.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Berce sen patas, para os nenos máis pequenos.
No rucho da casa temos as patacas novas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Condimento que se prepara fritindo con aceite ou manteiga diversos ingredientes como cebola, pemento ou allo.
Botáchelle o rustrido as patacas con feixóns!
Fonsagrada
Freixo
Ferreira de Abaixo
Persoa que quere sabelo todo.
María é unha sabicheira, pásase os días preguntando sobre todo o que acontece e o que se fala.
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Vilarmeán
Falar mal de alguén ou dalgunha cousa, dicir cousas que prexudiquen a boa reputación daquel ou daquilo do que se fala.
Para de sabicheirar que ese non che importa.
Grandas
Grandas
Grandas
Dise de algo moi áspero ao tacto, que rasca ( madeira, pedra....). Dise das mans moi ásperas, coa pel moi escamosa.
Ese mango está moi sabruñón, hai que cepillalo!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Sacudida forte.
Déronlle un sacudillón e reaccionou.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dise das persoas con mal carácter.
O meu veciño é moi salagre co can.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Parte exterior dunha árbore.
O carballo aquel tiña o sámago todo podre.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Coitelo para matar os cochos.
Afíame o sangrón para matar os porcos.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Anfibio de corpo negro e manchas amarelas, píntega.
A moita xente non lles gustan as sapagueiras.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Erupción cutánea
Pasei polas ortigas e saíume unha sarabullada nas pernas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Tipo de peche dunha leira feito con estacas cravadas e xesta trenzada entre elas.
O horto tiña unha sebe todo arredor.
A Fonsagrada
Vieiro
Facer que [os dentes] produzan un ruído característico ao rozaren uns contra outros.
Sedaba os dentes coa raiba.
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Desnivel brusco ou pronunciado no leito dun río onde se precipita a auga.
Fun camiñando ata seimeira de Vilagocende.
Fonsagrada
Fonsagrada
Fonsagrada
Recipiente de madeira que se uitlizaba para carretar a auga
Levaba a sella na cabeza e non lle caía gota de auga.
A Fonsagrada
Lamas de Moreira
Lamas de Moreira
Que lle gusta roubar, que lle gusta tocar o que non se debe.
Chamábana sempre para segar o trigo, era moi larga de maus
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Ser dado a facer tarefas de pouca consideración e que non che corresponden
A xefa facía, ás veces, traballos dos empregados, era moi baxada.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Cando che insisten moito coa comida e non queres máis respóndese esta expresión.
Queres comer máis? Si por non...
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Xestoso
Sentimento e estado de ánimo melancólico e depresivo, en particular o causado pola nostalxia da terra.
Tiña siñerdá da Fonsagrada.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Atar as mulidas que se poñían na cabeza das vacas cando se xoncían.
Ata ben as mulidas, que non se solten!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Peza de predra ou de outro material colocada na parte inferior do oco dunha porta ou ventá.
Puxen o flan a enfriar na soleira da ventá.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Dise do chan ou outra superficie cuberto dalgunha cousa.
Ventou e está o chan sollado de ourizos das castañas.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Dise das zonas onde dá o sol fortemente.
Gústalle pasear por lugares sollíos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Tubo longo para axudar a encender ou avivar o lume da lareira.
Traeme o soprón que vou acender o lume.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Queixoiro
Persoa con coñecementos de medicina natural a quen se lle atribúen poderes sobrenaturais, que realiza curacións, adiviña o porvir etc.
Á noite saen os sorteiros.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Apañar do chan [as castañas que caen dos ourizos].
Este ano soutei moitas castañas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Substancia líquida, composta de auga e ácidos orgánicos, que segregan certas glándulas da pel a través dos seus poros, suor.
Non puiden durmir por culpa das sudes.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Parte interior da coxa.
Ferírono nas sufraxes.
A Fonsagrada
Fonfría
Fonfría
Desaparición de algo ou alguén sen explicación.
Outro día miña avoa pillou un desgusto pola sumia das galiñas.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Estender toxo, palla... nunha corte para que logo se deiten as bestas.
Axudei ao meu pai a sumilir a corte dos porcos.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Coser con lá unha prenda rota.
Surcín o pantalón que rompín o outro día.
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Persoa con pouca maña.
Non lle fagas caso, é un talabarte!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Tamén farraca ou souteira. Especie de bolsa que se ataba á cintura e que se utilizaba para ir metendo as castañas soltas (destelos).
Había moitas castañas, encheu enseguida a talega.
A Fonsagrada
Villaframil
Cortar ou partir un obxeto (fender).
Tallou na árbore.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Cepo de picar a leña.
Vaia tallolo teño aí para facer leña.
A Fonsagrada
Proba de Burón
Proba de Burón
Táboa móbil que se pon na entrada do hórreo para subir ou baixar del.
Rompeu a taolla esta mañá, mira onde pisas.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Persoa pequena e regordeta.
A Fonsagrada
Vilabol
Airexín
Dise da muller que acaba de dar a luz
Cuando unha unha muller taba de fornigos non facía máis que coidarse, ela e o neno.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Estar de palique.
O toucín era gordo e marelo, taba de fundicio
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Capa finísima de neve que non chega a blanquear.
Está todo empebelado.
A Fonsagrada
Ferreirous
Ferreirous
Estar o pan reseso e cheo de balor.
Non comas o pan de onte, ta escariado
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Estar enfadado / a.
Deulle os bos días, pero ela non contestou, taba moura
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Estar estorbando.
Tas no pris, apártate.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Penamaría
Anaco de madeira para o lume.
Trae un taroco para o lume.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Superficie pola que camiñamos (chan).
Caeu polo tarrén.
A Fonsagrada
Allonca
Pántaras
Chan que pisamos.
Caeu o vaso para o tarreu.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Banco pequeno de tres pés e sen respaldo no que se pode sentar unha persoa.
Senteime no tayolo.
Grandas de Salime
Penafonte
Penafonte
Capa ou película moi fina que recobre ou une certas cousas
A teaxe do ovo
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Peza de madeira semellante a un caixón máis largo que ancho que ten 1 tego de capacidade (1 tego = 1/2 tega)
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Mesa onde se lle dá forma ao pan antes de metelo ao forno.
Estiven dándolle forma ao pan no tendal.
A Fonsagrada
Proba de Burón
Proba de Burón
Parte do carro: pau no que se apoiba a cabezoalla.
Rompeu o tentemozo, hai que poñerlle outro
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Ter as cousas en estado de abandono
Os veciños levaban tempo sen velo e tiña as cousas abentestate
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Ter pena de algo ou alguén.
Podes comer todas as peras que queiras, non che teño dolo delas
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Agarrar ou suxeitar algo.
Ten mau da bolsa que vou comprar o pan
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Non poder parar quieto.
Para xa, parece que tes o azogue.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilarín de Baxo
Ter os nenos moi pequenos
Cuando tiña os nenos na cinza, andaba rebentada de traballo
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Refírese a unha persoa con un traseiro moi grande.
Engordou moito e agora ten un cu como unha artesa.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Capa fina de xeo que se forma en superficies molladas ao baixar as temperaturas
Hai moito tero, anda con cuidado.
Neguiera de Muñiz
San Salvador de Negueira
Bustelo de Murias
Persoa testuda.
É máis terque que os cochos.
A Fonsagrada
Allonca
Pántaras
Noxo ou grima cara algo.
Non trones os dedos, que me dá terrexido.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Dar grima algo.
Ese son punzante dame terrexíu.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Enfrontarse a alguén de xeito desafiante.
O galo vello é moi bravo, pero o novo ténselle ás quirinas
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Monte de cume alongado.
Estaba subido no alto do teso.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Utensilio de cociña para fritir
Fritiu os ovos na tixela
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Molestar a alguén.
Que pesado é, non para de tocar o violo!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Turbio.
O río vai toldado.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Parar quieto.
Este neno é hiperactivo, non se toleda.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Alguén con parte o todos os seus membros privados de movemento
Déronlle tantos golpes que le dexaron tolleita a perna.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Aparato de ferro que vai enganchado ao tractor e ao apero pa facelo funcionar.
Onte dobloume a toma desbrozando.
Grandas de Salime
Grandas
Grandas
Andar dun lado para outro sen dirección fixa.
Da borracheira que pillou, andou tondeando toda a noite pola Fonsagrada.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Dise dunha persoa que sae sen rumbo fixo.
Esa é unha tondioa, non sabe nunca para onde vai.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Atragoarse.
Non comas iso que aínda te vas torgar.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise de alguén a quen non se lle dá ben ningunha cousa.
Ten 35 anos e non traballa, é un tortuxo de moito coidado.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Cavidades que escavan os toupos no solo.
Este prado ten moitas toupeiras.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Viga delgada de madeira que se poñía antigamente nas casas para atrancar a porta.
Pasa o trabeiro que xa é de noite.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Pecho rústico, polo xeral formado por unha soa peza de madeira que xira sobre unha punta cravada no centro.
Pecha a porta co trabelo antes de te deitar.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Utensilio utilizado para facer zocos.
Estropeóuseme o trade e non puiden facer os zocos.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Persoa mentirosa.
Es un tramoias, non dices unha verdade.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise de algo que non serve para nada.
Iso que estás facendo é unha trangallada.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Persoa sin palabra.
Pepe é un trangallán.
A Fonsagrada
San Pedro de Neiro
Liñares
Trampa de madeira que se utiliza para cazar animais pequenos.
Púxolles unha trapela ás perdices.
A Fonsagrada
San Pedro de Maderne
Maderne
Trampa para ratos.
Comprei unhas traveiras para liquidar os ratos que teño no faiado.
A Fonsagrada
San Martín de Arroxo
Novío
Trampa de ferro que se utiliza para cazar animais máis grandes.
O xabaril caeu no trebello.
A Fonsagrada
Santo Antonio de Vieiro
Vieiro
Fresco?.. Cun tono de verde especial
Merquei leitugas tréfegas
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Dores intensas de barriga.
Onte á noite pensei que non era quen de adormecer polas treixuadas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Corda longa e grosa coa que se ata a carga nos carros. Rello
Ata ben o trelo para que non caia a herba
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Terreo, xeralmente cuberto de herba, en que nace auga e que se move ao pisalo.
A Fonsagrada é unha vila cuns padros cheos de moitas trémboras.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Boa disposición da terra para plantar.
Hai que botar os nabos que xa hai trempeiro.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Ferramenta utilzada usualmente na agricultura con tres dentes de ferro.
Colle a trenta e recolle a herba seca.
Fonsagrada
Fonsagrada
Fonsagrada
Ferro con tres pés para colocar potas ao lume.
Tráeme a trepia que vou poñer a pota ao lume.
A Fonsagrada
Paradavella
Chaín
Durmir un sono moi lixeiro.
Tresvelei un pouco á hora da sesta.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Acción ca que pretendes meterte con alguén. Especialmente dase nos nenos
Mira esa trixugada que fixo xogando o partido.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Acumulación de restos miúdos de diversas orixes.
Vaia trilleiro que armache coas faragullas do pan!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Pisar algo ou alguén.
Ten coidado, non me vaias tripar.
A Fonsagrada
Allonca
Allonca
Dise da persoa que é moi pícara, traste.
Ese neno é moi trixugado.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Romperse con faciliadade a herba cando está seca.
No verán ao estar a herba seca trízase con moita facilidade.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Colmea para abellas fabricada co tronco dun castañeiro baleiro.
Teño un cortín con quince trobos.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise cando unha persoa está moi cansada e con maniotas.
Estou trollado de traballar.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Apeiro semellante a un angazo, que se utiliza para desfacer os terróns e achandar a terra.
Vin un montón de trollo na rúa.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Persoa que non fai nada ao dereito.
Ese parece un tulibán
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Arca grande de madeira ou doutro material para gardar a gra ou outras cousas.
Subiron o millo ao hórreo e gardárono na tulla.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Arca grande de madeira ou doutro material para gardar a gra ou outras cousas.
Subiron o millo ao hórreo e gardárono na tuña.
A Fonsagrada.
Piñeira
Goxe
Cerrar nalgún punto [un conduto ou vía] mediante materiais sólidos acumulados no seu interior.
Non botes o papel no baño que tupe.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Anaco de terra que se levanta co arado ou anaco inusual de tea nunha prenda de roupa.
Quedaron moitos tupizos na horta cando catamos as patacas. / Moitos tupizos tes no xersei novo que mercaches!
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Empuxar, zarandear.
Turrou nel ata que o acabou tirando ao chan.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Facho de palla pequeno e retorcido, en forma de bóla empregado para fregar a plancha da cociña de leña.
Fixen un turtullu e, con area, freguei a plancha
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Movemento brusco que fai o xato coa cabeza para mamar.
O xato tuxa moito.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Alguén que se cre moito e non ten nada.
Dende que lle tocou a lotería é un pobre cheo de papas.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Un pouco. Unha pequena cantidade
Non me botes moito café, un tanto que namais.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Darlle unha malleira a alguén.
A ese rapaz hai que untarlle a badana.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Queixoiro
Expresión que se utiliza cando hai algún problema.
Agora quedou todo ciscado no chan, vai belén!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Vai lento, con precaución.
Vaite amodo que quero chegar a casa.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Pode referirse á armazón dun barco ou a persoa moi variable e de pouco asento.
Es un vandola!
A Fonsagrada
Suarna
San Martín de Suarna
Estaca que se cravan para suxeitar a sebe.
Hai que poñerlle máis vargos a esta sebe.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Escoba feita con xestas.
Recollín unhas xestas para facer un vasoiro.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Recipiente cóncavo que se utiliza, sobre todo, para conter líquidos ou alimentos.
Tráeme outra vaxixa que esta xerra logo vai chea...
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Observar a alguén, procurando non ser visto
O gato estivo velando un rato durante un tempo, antes de collelo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Ter presentimendo ou intuición sobre algo
Xa ventaba que ía chover
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Manivela.
Para afiar ben os coitelos na moa hai que dar moito ao veo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Refírese ao tempo atmosférico que vai, sen especificar.
Con esta vereda non se pode saír...
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Aparello reproductor masculino dun animal, ás veces empregándoo como látego.
Fai anos empregaban o vergallo para baterme nas costas.
A Fonsagrada
Fonfría
Barbeitos
Que ten falta de vergoña.
Non lle importa meter a xente en apuros, é un vergoncillón.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Lugar ao que dan as manxadoiras e contén os vexetais que se lle administrarán aos animais.
Entrei no viandeiro para preparar as racións a dar ás vacas.
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Parte da cara das persoas que se sitúa a cada un dos lados dela, na parte superior.
Os golpes nas vidallas son moi peligrosos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Atadura curta de palla ou ramallas
Atou o feixe cun viorto de viouteiro
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Sabugueiro. Binteiro
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Aire frío.
Que viruxe vai hoxe.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Prenda de roupa que poñían as mulleres por debaixo da saia
Non levaba viso, víaselle todo!
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Novío
Dise de algo que está morno, nin frío nin quente, tépedo.
Gústame o café vizquente.
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Atadura curta feita de palla ou ramallos.
Atou o feixe de verzas cun vorto
A Fonsagrada
Santo André de Logares
Graña de Chao de Fornos
Ataque de tose.
De tanto rir acabou por darlle unha xandra de tose.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
É a acción de facer monadas, sen ton nin son.
Os rapaces comezaron a xatear esperando polo mestre.
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Golpe que dá o bezerro no ubre para que baixe o leite.
Para poder mamar ten que dar unhas xatuadas.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Separar.
Xebrou os xatos.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Traballo. Esforzo que custa facer algo.
De aquí a alí, aínda hai unha boa xeira.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Fenómeno atmosférico que se produce cando xea e se dan temperaturas inferiores a cero graos, polo que se conxela a auga.
Menuda xelada cae na Fonsagrada!
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Planta da familia das leguminosas con flores amarelas ou brancas.
Imos cortas unhas xestas.
Grandas de Salime
Grandas
Grandas
Emitir un son agudo deixando pasar aire polos beizos case cerrados.
Esa rapaza aprendeu a xiprar de ben pequena.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Instrumento que produce un son agudo ao poñelo nos labios e soprar, chifre.
Trae o xipro que imos xogar un partido.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Anaco de carne máis ou menos graxenta ou de febra torrada que queda despois de derreter as graxas do porco no proceso de elaboración da manteiga. Anaco de touciño frixido ou asado.
Imos facer uns chipros despois da matanza.
Grandas de Salime
Grandas de Salime
Malneira
Conxunto de choiva e vento forte e frío
Vaia xistra que fixo hoxe! Mañá vai volver chover e facer moito vento.
A Fonsagrada
San Pedro de Neiro
Mazaeda
Xunguir. Atar dous animais un ao outro para tirar do carro, do arado, etc
Xonceu as vacas para traer o carro
A Fonsagrada
Freixo
Freixo
Xesta ou conxunto de xestas que se utilizaba para afalar o gando ao darlle a alguén.
Vouche dar coa xostra como non apartes.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Golpe que se lle dá xeneralmente aos animais cun pau estreito de madeira
A vaca non quería andar e tivenlle que dar unha xostrada
A Fonsagrada
San Martiño de Arroxo
Brancio
Rama pequena que brota logo de cortar unha árbore.
Aínda lle saíu esa xota un ano despois de cortalo.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Mes de xullo.
Van ir para a vila en xuilín!
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Planta que nace preto das lameiras, de aspecto verde e alongado e utilizábase como xogo para os nenos trenzando varios exemplares.
Os nenos pasaban a tarde trenzando xungas.
A Fonsagrada
Lamas de Moreira
Paradiñas
Planta que nace preto das lameiras, de aspecto verde e alongado. Utilizábase como xogo para os nesnos trenzando variaos exemplares
Os nenos pasaban a tarde trenzando xungos.
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Lamas de Campos
Golpe forte que dá unha persoa ao caer ao tarreu.
Levou unha boa zampurriada.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Peza horizontal sobre unha columna ou piar, enriba da cal se asenta unha trabe.
Puxeron as zapatas na casa que están a construir na aldea.
A Fonsagrada
Fonfría
Ferreirous
Que se entremete en asuntos alleos.
É tan zapón que parece que só se ocupa das cousas dos máis.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Que pronuncia o s como z.
O rapaz é algo zarabeto
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilarín de Baxo
Bandallo ou trapo pequeno.
Cubre as cestas cun zarampallo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Persoa moi pouco curiosa.
Meu tío é un zarapallón.
A Fonsagrada
A Fonsagrada
A Fonsagrada
Dise dunha prenda de roupa un pouco dexobada polo uso.
Non poñas a camisa que está zolada no pescozo.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Capa de neve moi branda na que é moi fácil esvarar.
Marta ía camiñando pola neve e case cae por culpa da zoldra que quedaba na bairarrúa.
A Fonsagrada
Lamas de Campos
Vilarmeán
Persoa de certa idade que non casou.
Chegou aos cincuenta sendo un zulibato.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende
Que porfía ou persiste obstinadamente nunha idea ou en facer algo
El, zunado de que había de pasar, e eu, que non.
A Fonsagrada
San Martín de Suarna
Vilagocende